ارزیابی هتروزیس و وراثت پذیری عملکرد و اجزای عملکرد در گندم نان، گندم دوروم و تریتیکاله

Abstract

سابقه و هدف: با توجه به نیاز روزافزون به مواد غذائی به لحاظ افزایش جمعیت و محدود بودن زمین‌های قابل کشت، نقش افزایش تولید از طریق اصلاح‌نباتات بدیهی است. گندم (Triticum spp.) به دلیل سازگاری به محیط‌های گوناگون به عنوان یک منبع مهم مواد غذایی در جهان شناخته می‌شود. تریتیکاله (X. Triticosecale Witmack) با سازگاری بالا به شرایط تنش‌های ژنده و غیرزنده قادر به تولید حتی در خاک‌های ضعیف و کم نهاده‌ است. هتروزیس پدیده طبیعی است که وابسته به ماهیت گونه و تنوع ژنتیکی والدین بوده و به افزایش بنیه هیبرید نسبت به والدین اطلاق می‌شود، که می‌توان با بهره‌برداری از آن تولید محصول را افزایش داد.. از آنجائیکه استفاده از هتروزیس با ایجاد ارقام هیبرید یکی از راه‌کارهای امید بخش برای افزایش عملکرد گندم است، امکان بهره‌برداری از ظرفیت هیبرید گندم برای تامین پایدار غذائی بشر افزایش یافته است. بنابراین مطالعه حاضر با هدف برآورد هتروزیس و همچنین ارزیابی ضریب تغییرات فنوتیپی، ژنتیکی و برآورد وراثت پذیری اجرا گردید.مواد و روش‌ها: جمعا 79 ژنوتیپ مشتمل بر 19 ژنوتیپ گندم نان، 3 ژنوتیپ گندم دوروم، 4 ژنوتیپ تریتیکاله به همراه 53 هیبرید F1 حاصل از تلاقی آنها در این مطالعه استفاده شد. صفات مورفولوژیک به همراه عملکرد و اجزاء عملکرد شامل ارتفاع بوته، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در بوته اندازه‌گیری شد. برآورد هتروزیس در هیبریدهای مورد مطالعه بر اساس میانگین والدین و والد برتر محاسبه شد. پس از انجام تجزیه واریانس برآورد ضریب تغییرات فنوتیپی، ضریب تغییرات ژنتیکی و وراثت پذیری عمومی انجام شد.یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس تفاوت معنی‌داری را میان ژنوتیپ‌ها از لحاظ صفات مورد بررسی نشان داد. میانگین مربعات والدها در برابر هیبریدها برای تمام صفات معنی‌دار بود، که نشان از بروز هتروزیس در صفات مورد مطالعه بوده است. هیبرید حاصل از تلاقی Long spike 2×Sirvan دارای کمترین میزان هتروزیس برای ارتفاع بوته نسبت به میانگین والدین و والد برتر بود. بیشترین میزان هتروزیس از نظر صفت عملکرد دانه در بوته، به هیبرید حاصل از تلاقی Long spike 5×Roshan) تعلق داشت. برآورد هتروزیس نسبت به میانگین والدین برای عملکرد دانه دامنه‌ای بین 34/25 و. 41/25- داشت که نشاندهنده تنوع بالای والدین در ایجاد 53 هیبرید مورد مطالعه بوده است.نتیجه گیری: با توجه به تنوع مشاهده شده در این پژوهش که نشان‌دهنده وجود هتروزیس در صفات مورد مطالعه است و همچنین وراثت پذیری بالا در صفات می‌توان به راه‌کارهای ایجاد هیبرید و یا روش‌های مبتنی بر انتخاب و بهره‌برداری از تنوع موجود برای پیشرفت نسل‌های در حال تفکیک در راستای ایجاد ارقام جدید اقدام نمود.

Keywords

• تنوع
• هتروزیس
• وراثت پذیری
• گندم
• تریتیکاله