اثر سوزاندن کاه و کلش گندم برآب‌گریزی و برخی ویژگی‌های خاک در مزارع شهرستان دزفول

Abstract

سابقه و هدف: سوزاندن بقایای گیاهی یکی از معمولی‌ترین روش مدیریت زمین‌های زراعی است ولی نگرانی در مورد پیامدهای منفی زیست محیطی ناشی از آن در حال گسترش است. هدف از این پژوهش بررسی اثر آتش زدن کاه و کلش گندم بر آب‌گریزی خاک و تغییرات زمانی آن بر ویژگی‌های خاک است. مواد و روش‌ها: به این منظور اقدام به جمع‌آوری بقایا و کاه کلش بجای مانده از مزارع گندم کرده و به ضخامت 0، 2 و 10 سانتی‌متر روی سطح خاک مزرعه قرار گرفت و آتش‌سوزی انجام شد. سپس در سه زمان‌ (24 ساعت، 10 و 30 روز) پس از آتش‌سوزی همراه با شاهد (قبل از آتشسوزی) از لایه ۰-۵ سانتی‌متری خاک سطحی نمونه‌برداری و برخی ویژگی‌های خاک شامل واکنش خاک، هدایت الکتریکی، مواد آلی، درصد فراوانی ذرات خاک، نفوذپذیری، آب‌گریزی خاک به روش مولاریته قطره اتانول MED و زمان نفوذ قطره آب WDPT اندازه‌گیری شد. در مجموع ۳۶ کرت (۴*۳*۳) به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی اجرا شد. در روش WDPT با قرار دادن سه قطره آب با قطره‌چکان پزشکی روی سطح صاف خاک مدت زمان نفوذ و جذب قطره‌ها توسط خاک اندازه‌گیری شد. برای اندازه‌گیری مقدار نفوذ آب به خاک از آزمایش استوانه‌های دوگانه با سه تکرار اندازه‌گیری شد. یافته‌ها: تجزیه واریانس اثر زمان آتش‌سوزی بر روی برخی از خصوصیات خاک منطقه مورد مطالعه نشان داد آتش‌سوزی روی خصوصیات خاک با احتمال ۹۹ درصد برای هدایت الکتریکی، اسیدیته خاک، مواد آلی، شن، سیلت، رس، میانگین وزنی قطر، فسفر و سدیم معنی‌دار است. نتایج نشان داد که پس از انجام آتش‌سوزی مقدار نفوذ آب به خاک از 2/21 به 54/7 میلی‌متر بر ساعت کاهش یافت و هدایت الکتریکی، واکنش خاک، فسفر، پتاسیم و قابل جذب، سدیم تبادلی و سیلت به ترتیب ۵۰/۲۹، ۵۳/۲، ۸۴/۱۶۹، ۶۸/۵، ۷۹/۹ و ۴۸/۱۰ درصد افزایش یافت و مواد آلی، شن، رس و MWD به ترتیب ۰۹/۱۶، ۶۷/۱۳، ۱۱/۷ و ۴۵/۸ درصد کاهش پیدا کرد. نتایج نشان داد از نظر آب‌گریزی خاک منطقه در کلاس آب‌دوست قرار دارد که پس از گذشت 24 ساعت پس از آتش‌سوزی، WDPT به ۶۷/۵۵ ثانیه رسید و به خاک با آب‌گریزی کم تبدیل شد به طوری که با افزایش عمق، میزان بقایا و WDPT افزایش یافت و به حداکثر خود یعنی ۶۷/۷۹ ثانیه رسید.نتیجه‌گیری: سوزاندن بقایای گندم مزارع شهرستان دزفول باعث افزایش عناصر غذایی خاک از جمله فسفر، پتاسیم، سدیم و درصد نسبی سیلت نسبت به قبل از آتش‌سوزی شد. پس از آتش‌سوزی و افزایش دمای خاک، کلاس آبگریزی خاک از آب‌دوست به کلاس آب‌گریزی کم تغییر کرد. نتایج نشان داد آب‌گریزی ناشی از آتش‌سوزی، بستگی به مدت زمان پس از آتش‌سوزی دارد به طوری که با گذشت زمان به سطح پایین‌تر برمی‌گردد و سپس تغییرات آن متوقف می‌شود. همچنین سوزاندن بقایا باعث کاهش نفوذپذیری خاک شد به طوری که کلاس نفوذپذیری از کلاس خیلی سریع به متوسط تغییر یافت. آتش‌سوزی و سوزاندن بقایای گیاهان باعث افزایش شوری و pH خاک شده که می‌تواند در کاهش راندمان محصول موثر باشد.

Keywords

• آب‌دوست
• زمان نفوذ قطره آب
• کلاس آبگریزی
• قابلیت هدایت الکتریکی
• نفوذپذیری