تأثیر رقابت‌پذیری بر انعطاف‌پذیری مالی در بانک‌های بورسی ایران حد فاصل سال‌های 1390 تا 1400

Abstract

مقدمه: در شرایط کنونی اقتصاد جهانی، بانک‌ها به‌عنوان یکی از پایدارترین نهادهای اقتصادی و یکی از عوامل اصلی رشد اقتصادی شناخته می‌شوند. این پژوهش با هدف بررسی تأثیر سلامت مالی بانک‌ها، رقابت در صنعت بانکی و درآمد سرانه بر انعطاف‌پذیری مالی بانک‌های پذیرفته‌‌شده در بورس اوراق بهادار تهران انجام شده است. انعطاف‌پذیری مالی به توانایی یک بانک در مدیریت ساختار مالی خود و جذب منابع مالی مورد نیاز در طول فعالیت‌های تجاری و در مواجهه با تغییرات اقتصادی اطلاق می‌شود. دوره زمانی مورد مطالعه، یعنی از سال 1390 تا 1400، شاهد تحولات متعدد اقتصادی و سیاسی در ایران ازجمله تحریم‌ها، نوسانات شدید قیمت نفت و تغییرات سیاست‌های اقتصادی داخلی بوده است. این عوامل بر محیط رقابتی و عملکرد بخش بانکی کشور تأثیر قابل‌توجهی گذاشته‌اند.هدف اصلی این پژوهش، بررسی تأثیر سلامت مالی بانک‌ها و شدت رقابت در صنعت بانکی بر انعطاف‌پذیری مالی بانک‌های ایرانی است. افزون‌براین، پژوهش حاضر به بررسی نقش درآمد سرانه به‌عنوان یک عامل کلان اقتصادی نیز می‌پردازد که بر استقلال مالی بانک‌ها تأثیرگذار است. با شناسایی این عوامل، پژوهش تلاش می‌کند تا پیشنهادات کاربردی و راهبردی را برای سیاست‌گذاران و مدیران بانکی درجهت تقویت ثبات مالی و اتخاذ راهبرد‌های رقابتی مناسب در صنعت بانکی ایران ارائه نماید. انتظار می‌رود نتایج این پژوهش به تدوین سیاست‌های پولی و بانکی صحیح و کارآمدی منجر شود که درنهایت به رشد و پایداری اقتصاد ایران و نظام بانکی آن کمک شایانی نماید.روش تحقیق: در این پژوهش، از روش تعمیم‌یافته حداقل مربعات (GMM) در چارچوب داده‌های تابلویی پویا برای بررسی انعطاف‌پذیری مالی بانک‌های پذیرفته‌‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی 1390 تا 1400 استفاده شده است. برآوردگر GMM به‌دلیل توانایی آن در حل مسائل درون‌زایی و کنترل هتروژنیتی نادیده گرفته‌شده میان بانک‌ها، که دو چالش رایج در تحلیل داده‌های تابلویی هستند، انتخاب شده است. در ادامه، مشخصات مدل تجربی ارائه شده است:INCLUSIONit = 𝞫0 + 𝞫1 INCLUSIONit-1 + 𝞫2 DEPTHit + 𝞫3 GDPit + 𝞫4 CONCENTRATIONit + 𝞮tدر این رگرسیون متغیرهای تحقیق به‌صورت زیر تعریف می‌شوند::متغیر وابستهINCLUSIONit: شاخص انعطاف‌پذیری مالی در شرکتi در سال tام می‌باشد.INCLUSIONit-1: شاخص انعطاف‌پذیری مالی در شرکتi در سال t-1ام می‌باشد.DEPTHit: شاخص قدرت بانکی در شرکتi در سال tام می‌باشد.GDPit: درآمد سرانه در شرکتi در سال tام می‌باشد.CONCENTRATIONit: شاخص تمرکز بانکی (شاخصی برای نشان دادن رقابت بانکی) در شرکتi در سال tام می‌باشد.داده‌های مورد استفاده در این پژوهش از صورت‌های مالی بانک‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران و شاخص‌های کلان اقتصادی از منابع آماری ایران گردآوری شده‌اند. آزمون‌های ریشه واحد ایستایی سری‌های زمانی را تأیید کرده و آزمون‌های هم‌ترازی پنلی وجود رابطه بلندمدت بین متغیرها را تأیید نموده‌اند تا از صحت داده‌ها اطمینان حاصل شود. آزمون سارگان برای بررسی اعتبار ابزارهای مورد استفاده در روش GMM و آزمون آرلانو-باند برای بررسی خودهمبستگی سریالی خطاها انجام شده‌اند. این مراحل روش‌شناختی دقیق، اعتبار و استحکام یافته‌های پژوهش را تضمین می‌کنند.نتایج: در این مطالعه، تحلیل تجربی با استفاده از روش تعمیم‌یافته حداقل مربعات برای بررسی انعطاف‌پذیری مالی بانک‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره 1390 تا 1400 انجام شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که رابطه معنا‌داری بین انعطاف‌پذیری مالی بانک‌ها و قدرت بانکی وجود دارد. این نتیجه نشان می‌دهد که بانک‌های قوی‌تر، به‌ویژه آنهایی که قدرت بیشتری در تعیین عرضه پول و تخصیص اعتبار دارند، از سیستم‌های مالی انعطاف‌پذیرتری برخوردار هستند.شاخص تمرکز بانکی نیز تأثیر مثبت و معناداری بر انعطاف‌پذیری مالی دارد. این نتیجه نیز از نظریه رقابت حمایت می‌کند که بیان می‌کند رقابت باعث پایداری بیشتر سیستم مالی می‌شود؛. زیرا رقابت بانک‌ها را مجبور می‌کند تا منابع خود را سازمان‌دهی کنند و اطمینان حاصل کنند که این اتفاق می‌افتد که تأثیر مثبتی بر نقدینگی و دسترسی به منابع مالی دارد.همچنین، درآمد سرانه نیز به‌عنوان یک عامل کلان اقتصادی مهم، تأثیر مثبت و معنا‌داری بر انعطاف‌پذیری مالی دارد. این نتیجه نشان می‌دهد که رشد اقتصادی و افزایش درآمد سرانه می‌تواند به تقویت انعطاف‌پذیری مالی بانک‌ها کمک کند. افزون‌براین، نتایج آزمون‌های تشخیصی، ازجمله آزمون سارگان و آزمون آرلانو-باند، نشان می‌دهد که مدل مشخص‌شده به‌خوبی برازش داده‌ها را انجام می‌دهد و تخمین‌های حاصل از مدل معتبر هستند.جدول 1: خلاصه نتایج برآورد GMMمتغیرضریبخطای استانداردآماره tمقدار pانعطاف‌پذیری مالی با تأخیر0.2065430.0830882.4858330.0147قدرت بانکی0.7346800.3673701.9998210.0481درآمد سرانه0.4000890.1909842.0948880.0391تمرکز بانکی0.2522200.0836533.0150950.0032آماره J (آزمون سارگان) 8.1161510.322463نکته: معنا‌دار در سطح 5 درصد.به‌طورکلی این یافته‌ها تأثیر مثبت قدرت بانک‌ها، محیط‌های رقابتی و رونق اقتصادی بر انعطاف‌پذیری مالی بانک‌های منتخب را تأیید کرده و پیامدهای ارزشمندی را برای سیاست‌گذاران و فعّالان بانکی فراهم می‌کند.بحث و نتیجه‌گیری: نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که عوامل موردبررسی، ازجمله قدرت بانک‌، رقابت بانکی و درآمد سرانه، تأثیر مثبتی بر انعطاف‌پذیری مالی بانک‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره 1390 تا 1400 داشته‌اند. این امر، این دیدگاه را تقویت می‌کند که نهادهای مالی قوی در تقویت مدیریت عرضه پول و سیستم‌های تخصیص اعتبار برای بهبود انعطاف‌پذیری شرکت‌ها در طول چرخه‌های اقتصادی بسیار مهم هستند. همچنین، رابطه مثبت بین رقابت بانکی نشان می‌دهد که رقابت ازطریق تشویق بانک‌ها به مدیریت کارآمد منابع، نوآوری بیشتر و حفظ نقدینگی کافی، که برای پایداری سیستم مالی مهم است، عملکرد بانک‌ها را بهبود می‌بخشد.همبستگی مثبت بین درآمد سرانه و انعطاف‌پذیری مالی نشان می‌دهد که شرایط کلان اقتصادی بر توانایی بانک‌ها در دسترسی به منابع مالی و مقابله با ریسک‌ها تأثیر می‌گذارد. یافته‌های این مطالعه با مطالعات قبلی که بر محیط رقابتی و محیط کلان اقتصادی به‌عنوان عوامل تعیین‌کننده عملکرد و انعطاف‌پذیری مالی تأکید کرده‌اند، همسو است.براساس این مطالعه، می‌توان پیامدهای سیاستی زیر را برای مقامات ایرانی در جهت تدوین سیاست‌های صحیح برای بخش بانکی ارائه کرد: سیاست‌گذاران ایرانی باید اطمینان حاصل کنند که بخش بانکی تقویت شده و محیط رقابتی بازار بهبود یافته و تمرکز بازار کاهش یابد. مشخص شده است که افزایش رقابت از طریق اقداماتی مانند کاهش موانع ورود، تشویق به ارائه محصولات و خدمات جدید توسط بانک‌ها و اجرای قوانین رقابت می‌تواند انعطاف‌پذیری مالی را افزایش دهد. همچنین، واضح است که بهبود شرایط اقتصادی و ثبات برای پایداری استقلال مالی بانک‌ها ضروری است.براساس تحقیق حاضر، می‌توان بیان کرد که افزایش ثبات بانک‌ها و ارتقای رقابت در سیستم بانکی، راه‌های اصلی برای افزایش انعطاف‌پذیری مالی بانک‌های ایرانی هستند. این امر نه‌تنها تاب‌آوری بانک‌ها در برابر نوسانات اقتصادی را افزایش می‌دهد، بلکه به ثبات اقتصادی کلی و رشد اقتصاد ایران نیز کمک می‌کند.طبقه‌بندی JEL: G21، G28 ، L11 ، O15 ، L13.

Keywords

• قدرت بانک
• انعطاف‌ پذیری
• رقابت بانکی
• درآمد سرانه
• تمرکز بانک