Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Jun 2025)
Tirmizî’nin ‘Şemâil’inde Yer Alan Hz. Peygamber’in Fiziksel Yönüyle İlgili Rivâyetlerin Sünnetle İlişkisi
Abstract
Tirmizî’nin ‘eş-Şemâilu’l-Nebeviyye’ isimli eseri, es-Sünen’den sonra önemli bir yere sahiptir. eş-Şemâil ‘huy, tabiat, seciye, ahlâk’ gibi anlamlara gelir. Tirmizî’nin eş-Şemâil’i tarihî süreçte bu alanda yazılanların en mükemmeli kabul edilir. Bu makalede, Tirmizî’nin ‘eş-Şemâil’i çerçevesinde Peygamber tasavvurunun fizikî boyutu araştırma konusu yapılmıştır. eş-Şemâil’de yer alan rivâyetlere göre Hz. Peygamber’in fizikî yönü, temizliği, giydiği elbisenin şekli ve mahiyeti, yediği bazı yiyeceklerle ilgili tutumu ele alınmış ve O’nun zikredilen yönleriyle tanınması makalenin temel konusunu oluşturmuştur. Tirmizî’nin ‘eş-Şemâil’i genel olarak; Hz. Peygamber’in ahlâkı, ibadetleri yemesi ve içmesi, yatıp uyuması, konuşması, gülmesi, ağlaması, tevazuu, çevresindeki insanlarla ve ailesiyle geçinmesi, isimleri, yaşı, vefatı, mirası, rüyada görülmesi ve onun sünnetini takip etmenin önemi gibi konulara dair 415 rivâyeti içeren 56 bölümden oluşmaktadır. Söz konusu eser çerçevesinde Hz. Peygamber’in bütün şemâiline yer vermenin imkânsızlığı ortadadır. Bu sebeple makalede Hz. Peygamber’in şemâiline dair bütün konular ele alınmamış sadece onun bir yönü üzerinde durulmuştur. Bu amaçla Tirmizî’nin ‘eş-Şemâil’indeki araştırmaya konu olan rivâyetlerin sağlıklı bir şekilde tasnif edilmesi ve anlaşılması, doğru Peygamber tasavvuru açısından önemlidir. Tirmizî’nin ‘eş-Şemâil’i ve diğer müelliflerin bu türden birçok eseri üzerinden Resûlullah’ın şemâili ile ilgili müstakil çalışmalar yapılmış ancak bunların bazılarında konu sadece rivâyetlerin nakli şeklinde ele alınmıştır. Bu makalede, Tirmizî’nin eserindeki şemâil rivâyetleri yoluyla Hz. Peygamber’in fizikî bakımdan doğru bir şekilde anlaşılmasına katkı amaçlanmıştır. Tirmizî’nin eş-Şemâil’indeki Peygamber tasavvurunun fizikî yönüyle ilgili rivâyetlerin doğru bir şekilde anlaşılması, sağlıklı bir hadis ve sünnet bilgisine katkı sağlamak açısından elzemdir. Bu sebeple şemâil ile Hz. Peygamber’in fiillerinin bağlayıcılığı arasındaki ilişkiye dikkat çekmek temel amaçtır. Konunun çerçevesine riayet edilerek eş-Şemâil’deki Peygamber tasavvuruyla ilgili rivâyetler kaynak taraması yöntemiyle tespit edilerek seçilmiştir. Hz. Peygamber’in fiilleri esas alınarak rivâyetlerin metin kritiği yapılmıştır. Bir müminin Peygamber olarak inandığı, örnek aldığı, sevdiği ve saygı duyduğu önemli bir şahsiyetin fizikî yönüyle ilgili bazı özellikleri hakkında bilgi sahibi olması düşüncesi makuldür. O’nun şemâil özelliklerinin hadis rivâyetleri yoluyla tanınması, duygusal bağların devam etmesi ve daha da gelişmesi açısından da elzemdir. Ancak Hz. Peygamber’in bir beşer olarak dış görünüşüyle ilgili yaratılıştan gelen özelliklerinin, saç bakımı ve şeklinin, gözlerine sürme çekmesinin, giydiği elbisenin rengi ve şeklinin, yediği gıdaların çeşitlerinin bütününün evrensel anlamda Hz. Peygamber’in sünneti olduğu düşüncesiyle hareket etmek, O’nun sünnetinin evrensel niteliğini anlamamakla eş değerdir. Bu makalede, Tirmizî’nin ‘eş-Şemâil’i özelinde Hz. Peygamber’in sünnetini, özellikle onun dış görünüşüne yer veren rivayetler alanına hapsetmenin evrensel İslam Peygamber’i gerçeğiyle bağdaşmadığına vurgu yapılmıştır. Ayrıca bu çalışmada, eş-Şemâil’de yer alan rivayetler bağlamında Peygamber tasavvurunun fiziksel olarak da sağlıklı bir şekilde anlaşılmasına katkı ele alınmıştır. Araştırmada, Tirmizî’nin eseri başta olmak üzere ‘eş-Şemâil’ türü eserlerdeki Hz. Peygamber’in fizikî yönüyle ilgili rivayetlerin maksada uygun anlaşılması da amaçlanmıştır. Sonuçta makalenin, Tirmizî’nin ‘eş-Şemâil’indeki araştırmaya konu olan rivayetlerin sağlıklı bir şekilde tasnif edilmesi ve anlaşılması, Hz. Peygamber’in sünnetinin onun fiillerine uygun olarak taksimine katkı sağlaması hedeflenmiştir.
Keywords
