Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Dec 2018)
“İSTİRAHAT-I RAİYYET VE TE’YİD-İ RABITA-I PAYİTAHT” BAĞLAMINDA OSMANLI DEVLETİNDE AŞİRET VE MEKTEP İLİŞKİSİ (1880-1908)
Abstract
Eğitim ve öğretim faaliyetlerinin kurumsal tezahürlerini teşkil eden mektepler, müesses nizamın mevcudiyetini muhafaza edip müstakbele taşıma misyonu ile mükellef müesseseler olarak teşkilatlandırılmışlardır. Osmanlı Devleti, bu tür bir teşkilatlanmayı mensubu olduğu medeniyet havzasından tevarüs ederek mekânın ve zamanın kıymetleri üzerinden güncellemiş ve bahse konu yapıları kendi mukadderatının muvazzaf müesseseleri haline getirmiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısında mekteplerin farklı formasyonlar üzerinden yeniden anlamlandırılarak yaygınlaştırılması bu tespitin bir tezahürüdür. XIX. yüzyılda siyasi hafızasının hafakanlarını teşkil eden ideolojik jargonlar Osmanlı Devleti gibi ittihad-ı anasıra istinat eden teşekkülleri tehdit etmiştir. Yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren azınlıkların rahatsızlıklarını ifade eden bağımsızlık mücadelelerine benzer homurdanmaların yüzyılın son çeyreğinde Müslim aşiretlerden gelmesi, devleti uzun vadeli çözümler üretmeye sevk etmiştir. Bu bağlamda kendi dindaşlarından gelen tehditleri tedib ve tenkil etmek maksadıyla payitaht odaklı siyasi, içtimai, askeri ve iktisadi enstrümanlar geliştirilmiştir. Zikredilen enstrümanlardan biri de mektepleri, aşiretlerin yoğunlaştığı yerlerde yaygınlaştırmak olmuştur. Maarif merkezli bu politik tavır, arşiv vesikaları başta olmak üzere ikinci el kaynaklar üzerinden anlamlandırmaya çalışmıştır.
