اثر روش موانع شطرنجی کلش بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک و کاهش گرد و غبار در اراضی در معرض فرسایش بادی دشت مرغ شهرکرد

Abstract

سابقه و هدف: فرسایش بادی یکی از مشکلات جدی در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود. جهت کنترل فرسایش بادی لازم است اقداماتی در سطح خاک متمرکز گردد. روش موانع شطرنجی کلش به عنوان یک فناوری ارزان، مؤثر و آسان، نقش مهمی در به دام انداختن گرد و غبار داشته و فرسایش بادی را کاهش می‌دهد. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی تأثیر روش موانع شطرنجی کلش بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و کاهش احتمالی گرد و غبار در اراضی در معرض فرسایش بادی دشت مرغ شهرکرد می‌باشد. مواد و روش‌ها: موانع شطرنجی کلش در دی ماه سال 1396 در بخشی از دشت مرغ در جنوب شهر شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری، به صورت الگوی مربعی 1×1 متر کار گذاشته شدند. کلش ها به صورت عمودی در عمق 15 سانتی‌متر در خاک مدفون و ارتفاعی حدود 20 سانتی‌متر در بالای خاک ایجاد نمودند. این مطالعه در قطعه زمینی به طول 20 متر و عرض 25 متر اجرا شد. مساحتی مشابه از خاک دست نخورده نیز به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. به منظور بررسی میزان فرسایش بادی و کنترل آن، تله‌های رسوب‌گیر عمودی با سطح مقطع دایره‌ای از جنس لوله پی وی سی به صورت تصادفی و به تعداد 5 عدد در زمین شاهد، 5 عدد در محدوده اول موانع شطرنجی، 5 عدد در وسط و 5 عدد در آخر زمین در جهت باد غالب کار گذاشته شدند. نمونه‌برداری رسوبات از اواخر تیر ماه آغاز و هر 30 روز یک بار در پنج مرحله صورت گرفت. ارتفاع تله‌ به چهار قسمت 12-0، 24-12، 36-24 و 48-36 سانتی‌متر تقسیم شد و رسوبات جمع‌آوری شده با یکدیگر مقایسه گردید. سرعت و جهت باد نیز در ماه های متناظر اندازه‌گیری و گلباد مربوط به هر ماه رسم شد. داده‌ها به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با 5 تکرار تجزیه شدند. موقعیت قرارگیری به عنوان عامل اول در سه سطح و طبقات رسوب به عنوان عامل دوم در نظر گرفته شدند. طی دو سال متوالی پس از استقرار موانع، خصوصیات خاک شامل پایداری خاکدانه‌ها، درصد سیلت، رس و شن، کربن آلی، نیتروژن کل و فسفر قابل دسترس نیز اندازه‌گیری شد.یافته‌ها: ایجاد موانع شطرنجی در خاک به طور معنی‌داری میزان رسوب را کاهش داد. این روند در پنج ماه نمونه برداری به ویژه در تله-های موجود در آخر موانع مشاهده شد. سرعت باد برخوردی به موانع و انرژی آن کاهش قابل توجهی یافته، لذا میزان رسوبات در آخر موانع کمترین مقدار بود. همچنین میزان رسوبات در هر سه محدوده اول، وسط و آخر موانع شطرنجی در ماه تیر، مرداد، شهریور و مهر با افزایش طبقه ارتفاعی تله روند کاهشی داشت. اما در آبان ماه رسوبات در ارتفاع‌های ابتدایی افزایش یافته که بیانگر سرعت بالا‌تر باد و جا-به‌جایی ذرات جهشی است. میانگین وزنی قطر خاکدانه در کنار موانع شطرنجی افزایش یافت که ممکن است با افزایش معنی‌دار کربن آلی در کنار موانع مرتبط باشد. میزان کربن آلی، نیتروژن کل و فسفر قابل دسترس خاک نیز تحت تأثیر موانع شطرنجی کلش قرار گرفت و در کنار مربعات افزایش یافت. از سویی ذرات ریز خاک مانند سیلت و رس نیز در مربعات شطرنجی افزایش یافت که احتمالاً مربوط به عدم بارگیری یا افزایش نشست این ذرات می‌باشد.نتیجه‌گیری: ایجاد روش موانع شطرنجی مقدار رسوبات بادی را نسبت به زمین شاهد به طور قابل توجهی کاهش داد. از سوی دیگر نشست و تثبیت ذرات در موانع افزایش یافت. همچنین این تکنیک سبب بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و افزایش برخی عناصر غذایی خاک گردید که می‌تواند نوید بخش یک میکروکلیمای بهتر برای رشد و استقرار گیاهان و بازگشت تنوع و پایداری به خاک باشد.

Keywords

• فرسایش بادی
• تله رسوب گیر
• نیتروژن کل
• میانگین هندسی قطر خاکدانه ها