Turkish Journal of Shiite Studies (Dec 2021)
Kâsım er-Ressî ve Yahya b. Hüseyin’in Görüşleri Çerçevesinde Nas ve Tayin Düşüncesinin Erken Dönem Zeydîlik’teki Yansımaları
Abstract
İmamet düşüncesi, Şiî geleneğin dayandığı ana unsurlardan biridir. Bu düşüncenin en önemli tezlerinden biri de imamın nas ve tayin ile belirlenmesidir. Bu düşünce, Şiî gelenek içerisinde en çok İmâmiyye Şîası tarafından ön plana çıkarılmıştır. Zeyd b. Ali’ye (ö. 122/740) nispet edilen Zeydiyye de Şiî fırkalar arasında yer almaktadır. Her ne kadar Şiî bünye içerisinde kendine mahsus bir konumu bulunsa da Zeydiyye’nin tarihi süreçte çeşitli kırılmalar yaşayarak itikadî yapısını oluşturduğu ve zaman içerisinde İmâmiyye ile de benzer noktalarda uzlaştığı görülmektedir. Bu noktalardan biri de imamın nasıl belirlenmesi gerektiğine dair düşüncelerdir. Çalışmamızda Zeyd b. Ali ile başlayan, Kâsım er-Ressî (ö. 246/860) ve Yahya b. Hüseyin (Hâdî-İlelhak) (ö. 298/911) gibi iki erken dönem şahsiyetiyle şekillenen Zeydî düşüncenin nas ve tayin ilkesine yaklaşımı ele alınmıştır. Kendilerini Zeyd b. Ali’ye nispet eden şahıs veya şahısların imâmet anlayışlarının Zeyd b. Ali’nin imâmet anlayışıyla örtüşmediği görülmüştür. İmâmet müessesesine büyük önem veren Kâsım er-Ressî’nin ise bu konuda net bir çizgide durmadığı ve çelişkili ifadeler kullandığı tespit edilmiştir. Mezhebin devletleşme tecrübesi yaşamasını sağlayan Yahyâ b. Hüseyin ise imâmete, diğerlerinden daha fazla önem atfederek, imamın yalnızca Allah’ın hükmüyle belirlenebileceği görüşündedir. Yahyâ b. Hüseyin’in bu görüşlerinde Zeydî düşüncenin devlet tecrübesi yaşaması ve imamet düşüncesinin de bu bağlamda değişmesinin rolü büyüktür. Bu nedenle, görüşünü temellendirirken sık sık ayet ve hadislere başvurduğu dikkat çeker. Böylece çalışmamız, mezheplere nispet edilen fikirlerin sabit olmadığı, çeşitli hadiselerle zaman içerisinde değişim ve dönüşüme uğramış olabileceğini göstermektedir.
Keywords
