تعیین غلظت باقی‌مانده و بوم سم شناسی سموم آفت‌کش ارگانوفسفره در آب و خاک شالیزارهای شهرستان رودبار ‏استان گیلان

Abstract

سابقه و هدف: آب و خاک از اجزای مهم اکوسیستم بوده و کاهش کیفیت آنها موجب تأثیر بر محیط زیست و کشاورزی ‏می‌شود، لذا ضروری است تا اثرات آفت‌کش‌ها بر منابع آب و خاک مشخص شده و با تعیین سطوح غلظت باقی‌مانده آنها در اراضی ‏کشاورزی بویژه شالیزارها در جهت کنترل و مدیریت آنها اقدام شود. از این رو، هدف از از این مطالعه تعیین و ارزیابی سطح غلظت باقی ‏مانده آفت‌کش‌های ارگانوفسفره در نمونه‌های آب و خاک اراضی شهرستان رودبار و بررسی وضعیت اکوتوکسیکولوژی آنها می‌باشد.‏مواد و روش‌ها: در این تحقیق، تعدد 12 ایستگاه با استفاده از روش سیستماتیک تصادفی در اراضی شالیزاری شهرستان رودبار تعیین شد. ‏در مجموع، 24 نمونه شامل 12 نمونه آب و 12 نمونه خاک برداشت گردید. نمونه‌برداری از آب در بطری‌های 1 لیتری تیره رنگ و نمونه-‏برداری خاک از لایه سطحی مطابق با روش استاندارد انجام گرفت. تمامی نمونه‌ها درون یخدان حاوی یخ خشک به آزمایشگاه منتقل ‏شدند. اندازه گیری سموم آفت‌کش ارگانوفسفره با استفاده از روش استاندارد ‏EPA 8041b‎‏ صورت گرفت. تمامی آنالیزها توسط دستگاه ‏گازکروماتوگرافی با دتکتور جرمی در شرکت آریا شیمی شریف انجام شد. به منظور بررسی وضعیت اکوتوکسیکولوژی آفت‌کش‌ها از دو ‏پایگاه داده به نام‌های مرکز ملی اطلاعات آفت‌کش‌ها و پایگاه داده ویژگی‌های آفت‌کش‌ها استفاده شد. این دو پایگاه اطلاعاتی وابسته به ‏دانشگاه ایالتی اورگان، آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا و دانشگاه هرتفوردشایر می‌باشند. تحلیل آماری داده‌ها شامل تجزیه واریانس ‏با استفاده از آزمون آنووای یکطرفه، مقایسه میانگین‌ها با استفاده از آزمون دانکن، همبستگی به روش پیرسون و آنالیز مؤلفه‌های اصلی به ‏روش کوواریانس انجام شد. ‏یافته‌ها: بر اساس نتایج، در نمونه‌های آب و خاک اراضی شالیزاری رودبار تعداد 11 آفت‌کش ارگانوفسفره شناسایی گردید. اتیون (نام ‏تجاری ستیون) در خاک و دیازینون (نام تجاری بازودین) در آب دارای بیشترین مقدار غلظت باقی‌مانده بودند. ایستگاه‌های شیخعلی ‏طوسه1و2 و میرزاگلبند1 با مقدار 05/4، 99/3 و 49/3 میکروگرم بر کیلوگرم بیشترین مقدار بقایای سم اتیون در خاک را داشتند. همچنین، ‏ایستگاه‌های شیخعلی طوسه2، میرزاگلبند1 و حلیمه‌جان به ترتیب با 96/3، 71/1 و 68/1 میکروگرم بر لیتر دارای بیشترین مقدار آفت‌کش ‏دیازینون در نمونه‌های آب بودند. نتایج نشان داد که اراضی پایین‌دست در محدوده امام‌زاده هاشم در مقایسه با اراضی بالادست در محدوده ‏شهر رودبار دارای غلظت باقی‌مانده و بار آلودگی بیشتری هستند. میانگین غلظت باقی‌مانده در نمونه‌های خاک (987/0 میکروگرم بر ‏کیلوگرم) بیشتر از نمونه‌های آب (304/0 میکروگرم بر لیتر) بدست آمد. بر اساس نتایج آفت‌کش‌های دیازینون، متیل پاراتیون، آزینفوس ‏متیل، مالاتیون و اتیون در ایستگاه‌های مورد مطالعه اختلاف معنی‌داری را نشان دادند. مقایسه میانگین غلظت باقی‌مانده آفت‌کش‌ها با ‏ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی و اکوتوکسیکولوژی آنها نشان داد که از نظر پتانسیل خطر و سمیت برای آبزیان، غلظت آفت‌کش‌های ‏بتاموینفوس، مالاتیون (مالتوس) و آزینفوس متیل (گوزاتیون ام) به ترتیب با 043/0، 573/0 و 272/0 میکروگرم بر لیتر بسیار بالا بوده که این ‏آفت‌کش‌ها را در وضعیت خطر بالا و سمی برای آبزیان منطقه قرار داده است. ‏نتیجه‌گیری: استفاده بیش از اندازه از سموم در اراضی کشاورزی باعث ایجاد مشکلات زیست محیطی شده است. در نتیجه، پایش و ارزیابی ‏بقایای آفت‌کش‌ها در اراضی شالیزاری بسیار مهم بوده زیرا پساب‌های آلوده از مزارع برنج به طور مستقیم به رودخانه‌ها تخلیه می‌شوند. با ‏توجه به سطوح بالای غلظت باقی‌مانده برخی از آفت‌کش‌های ارگانوفسفره در منطقه ضروری است تا به منظور پیشگیری، کنترل و کاهش ‏آلودگی ضمن نظارت کارشناسان، دوره‌های آموزشی در مورد آشنایی کشاورزان با خطرات آفت‌کش‌ها برگزار گردد. همچنین به منظور ‏مبارزه غیر شیمیایی با آفات، پیشنهاد می شود که از زنبور تریکوگراما بصورت تریکوکارت جهت مبارزه با کرم ساقه خوار برنج، تله های ‏رنگی و مواد جلب کننده در شالیزارها استفاده گردد. ‏

Keywords

• شالیزار
• ارگانوفسفره
• بوم سم‌شناسی
• آفت‌کش
• آلودگی. ‏