بررسی عملکرد و بهره‌وری مصرف آب ارقام گندم در تاریخ کاشت‌ها و شرایط آبیاری مختلف (مطالعه موردی در دشت گرگان)

Abstract

سابقه و هدف: کاشت رقم مناسب در بهینه‌ترین تاریخ کاشت در مدیریت منابع محیطی از جمله منابع آب بسیار تعیین کننده است و می‌تواند منجر به حداکثر بهره‌وری مصرف آب و انرژی در راستای افزایش عملکرد شود. لذا این پژوهش با هدف تعیین مناسب‌ترین تاریخ کاشت و محاسبه بهره‌وری مصرف آب ارقام تجاری گندم نان تحت شرایط تحت شرایط آبیاری تکمیلی و کم‌آبی در شرایط آب و هوایی گرگان انجام گرفت.مواد و روش‌ها: این آزمایش در سال زراعی 1401-1400 به صورت کرت‌های دوبار خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا شد. در این آزمایش دو شرایط رطوبتی (شرایط آبیاری تکمیلی و کم‌آبی) در کرت‌های اصلی، هفت تاریخ کاشت (از 10 آبان تا 10 دی ماه به فواصل 10 روزه) در کرت‌های فرعی و چهار ژنوتیپ گندم نان (شامل ارقام آرمان، آراز، تکتاز و لاین N-93-9) به عنوان کرت‌های فرعیِ فرعی قرار گرفتند.یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس عملکرد دانه و بهره‌وری مصرف آب نشان داد که اثر شرایط رطوبتی در سطح احتمال پنج درصد و اثرات تاریخ کاشت و رقم در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بودند. نتایج مقایسات میانگین نشان داد که عملکرد دانه در شرایط کم‌آبی (5288 کیلوگرم در هکتار) به طور معنی‌داری کمتر از شرایط آبیاری تکمیلی (5715 کیلوگرم در هکتار) بود. تیمار کم‌آبی باعث افزایش معنی‌دار بهره‌وری مصرف آب (3/17 کیلوگرم در هکتار بر میلی‌متر) نسبت به شرایط آبیاری تکمیلی (1/16 کیلوگرم در هکتار بر میلی‌متر) شد. بیشترین عملکرد دانه در تاریخ کاشت‌های دوم (20 آبان، 6340 کیلوگرم در هکتار) و سوم (30 آبان، 6165 کیلوگرم در هکتار) بدست آمد. بیشترین بهره‌وری مصرف آب نیز مربوط به تاریخ کاشت‌های دوم و سوم (20 و 30 آبان، 6/18 کیلوگرم در هکتار بر میلی‌متر) بود. نتایج مقایسه میانگین برای ارقام نشان داد که رقم تکتاز (به عنوان یک رقم زودرس) به طور معنی‌داری عملکرد دانه (5872 کیلوگرم در هکتار) و بهره‌وری مصرف آب (8/17 کیلوگرم در هکتار بر میلی‌متر) بیشتری نسبت سایر ژنوتیپ‌ها داشت. نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که تیمار کم‌آبی باعث کاهش معنی‌دار عملکرد دانه و افزایش بهره‌وری مصرف آب شد. بیشترین عملکرد دانه و بهره‌وری مصرف آب در تاریخ کاشت‌های دوم و سوم بدست آمد. همچنین عملکرد دانه و بهره‌وری مصرف آب در رقم تکتاز به طور معنی‌داری بیشتری نسبت سایر ژنوتیپ‌ها بود. به طور کلی می‌توان گفت کاشت رقم تکتاز در تاریخ کاشت‌های دوم و سوم موجب دستیابی به حداکثر عملکرد و بهره‌وری مصرف آب در هر دو شرایط آبیاری تکمیلی و کم‌آبی شده است.

Keywords

• استان گلستان
• آبیاری تکمیلی
• رقم زودرس
• کم‌آبی