Ana Dili Eğitimi Dergisi (Apr 2019)
Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Özetleme Etkinlikleri Üzerine Bir Değerlendirme
Abstract
Özetlemek, var olan bir düşünceyi, izlenen bir içeriği, dinlenen veya okunan bir metni olduğundan daha kısa ve özünü yansıtacak biçimde yazılı veya sözlü olarak anlatmaktır. Özetleme becerisi karmaşık bilişsel süreçler içermektedir. Özetleme yapabilmek için bir öğrencinin metinde önemli noktaların vurgulanış biçimlerini kavraması, önemli bilgiyi önemsiz bilgiden ayırt edebilmesi, not alabilmesi, metnin konusunu belirleyebilmesi, ana fikri ve yardımcı fikirleri bulabilmesi, metin türünü ve yapısını çözümleyebilmesi gerekmektedir. Bir anlatı metnini veya bilgilendirici bir metni özetleme sürecinde öğrencilerden sınıflama, sıralama, değerlendirme, karar verme becerilerini kullanılmaları beklenir. Silme, genelleme ve yeniden kurma olarak üç aşamalı olarak modellenen özetlemenin öğrenciler tarafından kavranması ve uygulanması, uzun süreli ve tekrarlı bir eğitim süreci gerektirir. Türkçe Dersi Öğretim Programında (2018) özetleme kazanımları 5-8. sınıf düzeylerinde dinleme ve okuma becerileri altında yer almaktadır. Öğrenciler öğrenme sürecinde özetleme görevleri ile Türkçe ders kitaplarında yer alan etkinliklerde karşılaşmaktadır. Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin özetlemenin bilişsel yükleri dikkate alınarak oluşturulması gerekmektedir. Bu çalışmada 2018-2019 eğitim-öğretim yılında yürürlükte olan ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan özetleme etkinlikleri incelenmiştir. Çalışmada ortaya çıkan en temel sonuç, Türkçe ders kitaplarının tamamında özetleme etkinliklerinin büyük çoğunluğunun özetlemenin bilişsel süreçlerine uygun olarak oluşturulmaması ve öğrencilerden doğrudan bir metnin özetinin istenmesidir. Ayrıca özet görevlerinin büyük bir çoğunlukla yazılı olduğu ve özet metinlerinin değerlendirilmesine yönelik uygulamalara sadece bir kez yer verildiği araştırmanın diğer bulgularıdır.
Keywords
