Journal of Philosophical Investigations (Jan 2020)
اندیشۀ اخلاقی ابن سینا
Abstract
ابن‌سینا هم به هنگام بحث در باب قوای نفس و هم به هنگام بحث در باب مقدمات قیاسهای مختلف گذرا به حکمت عملی میپردازد. او در ضمن سخنانش در باب قوای نفس اخلاق را حاصل عقل عملی و در ضمن سخنانش در باب مقدمات قیاسها اخلاق را برخاسته از نوع خاصی از مشهورات (آراء محموده، که ذائعات هم مینامند) میداند که برآمده از عادت و قراردادهای اتفاقی و سنتهای باقی مانده از قدیم و مانند آن هستند. او از سویی با تلفیق این دو دیدگاه، بویژه با توجه به اینکه خود تصریح میکند که عقل عملی صرفاً بر سبیل اشتراک عقل نامیده میشود و آراء محموده هیج مبنایی جز شهرت ندارند و عقل انسان چون تنها نگریسته شود در باب آنها متوقف است و هیچ حکمی ندارد، خواننده را آمادۀ این استنباط میکند که اوصاف اخلاقی مانند خوب و بد اوصاف واقعی اشیا و احکام اخلاقی گزارههای خبری نیستند، و از سویی دیگر با قول مبهم به صدق و کذبپذیری آراء محموده و امکان اقامۀ برهان بر آنها آرای خود در این باره را دست کم در ظاهر تیره و مبهم و بنابر این تفسیرپذیر میسازد. این مقاله دو بخش اصلی دارد. در بخش نخست عقل عملی و کار آن بویژه در باب پیدایش احکام اخلاقی بررسی میشود، و در بخش دوم دیدگاه ابن‌سینا در باب مقدمات و مواد تشکیل دهندۀ احکام اخلاقی و خاستگاه آنها بحث میشود. این دو بررسی نشان میدهد که دیدگاه ابن‌سینا در باب کار عقل عملی و منشأ احکام اخلاقی جایی برای صدق و کذب پذیری آن دسته از مشهورات که آراء محموده محسوب میشوند باقی نمیگذارد و اقامۀ برهان برای آنها ممکن نیست و اگر هم پارهای از مشهورات صدق و کذبپذیر باشند در خارج از حدود احکام اخلاقی ناب واقعاند.
Keywords
