کاربست چارچوب مدیریت بحران سیل در استان البرز با تأکید بر شناسایی، طبقه‌بندی و اولویت‌بندی راهکارها

Abstract

مقدمه و هدفپدیدة سیل، پیوسته به‌عنوان یک تهدید بزرگ برای بیشتر مردم جهان مطرح‌بوده است. امروزه، در سطح جهان این پدیده به‌‌شکل ملموسی افزایش‌یافته است. از سوی دیگر، تغییر اقلیم سبب افزایش تعداد، شدت و بزرگی این گونه رویدادها شده است. خسارت‌های سیل جبران‌ناپذیر و پیش‌بینی‌نشده است. کشورهای آسیایی، چون کشورهای خاورمیانه، نقاط پرخطری هستند که نسبتاً زیاد در معرض سیل و زلزله و خسارت‌های ناشی از آن‌ها هستند. در دهه گذشته، کشور ایران با سیل‌های ناگواری روبرو بوده است. استان البرز، یکی از استان‌های ایران است که آسیب‌های زیادی از سیل متحمل‌‌شده است. در اثر سیل‌های دهة گذشته در این استان، حداقل 12 نفر کشته، صدها نفر مجروح و 4076233 میلیون ریال خسارت مالی گزارش‌شده است. افزایش آمار سیلاب و خسارت‌های ناشی از آن، نیازمند شناسایی راهکارهای مؤثر مدیریت سیل است. از این رو، هدف این پژوهش، تحلیل و کاربست چارچوب مدیریت بحران سیل در استان البرز با تاکید بر شناسایی، طبقه‌بندی و اولویت‌بندی راهکارها بود.مواد و روش‌هاروش استفاده‌شده در این پژوهش از دیدگاه راهبردی، یک روش‌شناسی توصیفی-اکتشافی بود و ماهیت و رویکرد این پژوهش، رویکرد ترکیبی کمی-کیفی بود. در رویکرد کیفی، داده‌ها با مصاحبه و تشکیل کارگروه خبرگان گردآوری شدند و در رویکرد کمی، داده‌ها با پرسش‌نامة تهیه‌شده به‌وسیلة پژوهشگر جمع‌آوری شدند. پاسخ‌های به‌دست آمده از مصاحبه و گروه متمرکز خبرگان با سوالات باز پاسخ، به‌شیوه تحلیل مضمون و با استفاده از نرم‌افزار NVIVO12 تحلیل شدند. در این راستا، مفاهیم، مقوله‌ها و مضمون‌های مرتبط در فرایند کدگذاری استخراج و طبقه‌بندی شدند. سپس، با استفاده از مؤلفه‌های به‌دست آمده، پرسش‌نامه کمی به‌وسیلة پژوهشگر تهیه شد و دوباره با استفاده از نمونة آماری پژوهش، تکمیل شد. برای تعیین اندازة اهمیت هر یک از مؤلفه‌‌ها، آزمون فریدمن با استفاده از نرم‌افزار SPSS24 انجام شد. همچینین، رتبه‌بندی و تعیین اهمیت و اولویت مؤلفه‌‌های مدیریت بحران سیل در استان البرز انجام شد.نتایج و بحثبراساس یافته‌های این پژوهش، میانگین سنی نمونة آماری پژوهش، 50/2 سال بود و تمام مشارکت‌کنندگان و پاسخگویان، متأهل بودند. همچنین، میانگین سابقة کاری این افراد 21/7 سال بود و بیشتر آن‌ها (55/1%)، مدرک دکتری تخصصی داشتند که از دیدگاه رشته تحصیلی، بیشترین فراوانی در میان رشتة تخصصی نمونة آماری پژوهش، رشته آبخیزداری با فراوانی 22/5% بود. یافته‌های این پژوهش بیانگر آن بود که در مدیریت بحران سیل بیشترین اندازة اهمیت در رتبه‌بندی آزمون فریدمن در گام کاهش خطر، راهبرد توسعة سازه‌های آبخیزداری و آبخوانداری با میانگین رتبة 31/57، در گام آمادگی، راهبرد انسجام و هماهنگی سازمان‌های مرتبط با مدیریت بحران سیل با میانگین رتبه 7/68، در گام واکنش، راهبرد استقرار سریع نیروهای امدادی-امنیتی در زمان رخداد بحران سیل با میانگین رتبه 2/96 و در گام بازیابی نیز راهبرد ساماندهی و اصلاح مسیر رود‌ها با میانگین رتبه 6/43 بودند.نتیجه‌گیری و پیشنهادهایافته‌های این پژوهش نشان داد که برای دستیابی به مدیریت موفق بحران سیل در سطح استان البرز، و تسهیل ایجاد یک حکمرانی یکپارچه و فراگیر با حضور سودبران گوناگون در تصمیم‌گیری‌ها، نیاز به ایجاد یا بهبود ساختار سازمانی همراه با هماهنگی قوی میان سودبران گوناگون در یک سازمان واحد قدرتمند یا میان چند سازمان صاحب ‌نفوذ مهم است. در این راستا، نقش سازمان‌هایی چون وزارت نیرو و سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری کشور در سطح ملی و شرکت‌های آب منطقه‌ای، ادارة کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری، مؤسسه‌های پژوهشی و دانشگاهها در سطح استان مهم است. ازاین‌رو، نشست‌های هماهنگی و گفتمان میان آنها به‌همراه مشارکت دیگر سودبران مهم (جوامع محلی)، منجر به تقویت مدیریت و تصمیم‌گیری سازگارانه و تاب‌آورانه خواهد شد. بر پایة نتایج این پژوهش مشخص شد که برای بهبود فرآیند مدیریت بحران، حکمرانی مشارکتی، ایفای نقش تمام سودبران در سیاست‌گذاری‌ها و ایجاد کمیته‌های محلی به‌منظور مشورت و تصمیم‌گیری و تدوین راه‌حل‌های بلندمدت و پایدار برای مقیاس‌های گوناگون زمانی و مکانی، و سرانجام تغییر نگرش نسبت به انجام اقدامات مدیریتی (غیر سازه‌ای) در کنار اقدامات سازه‌ای (فنی-مهندسی) ضروری است.

Keywords

• تاب‌آوری
• حکمرانی
• روش آمیخته
• رویکرد یکپارچه
• سیل
• مدیریت بحران