بهبود عملکرد کمی و کیفی گیاه کنجد (Sesamum indicum L.) با استفاده از مدیریت کودهای کاربردی در کشت مخلوط با لوبیاسبز (Phaseolus vulgaris L.)

Abstract

سابقه و هدف: کنجد (Sesamum indicum L.) به عنوان ملکه گیاهان روغنی یکی از خوراکی‌های مهم در کشاورزی سنتی نواحی گرم به شمار می‌رود. لگوم‌ها می‌توانند نیتروژن مولکولی هوا را تثبیت کرده و مصرف کودهای شیمیایی را در کشت مخلوط کاهش دهند. یکی از راهکارهای موثر جهت دستیابی به افزایش تنوع، کاربرد مخلوطی از گیاهان گونه‌های مختلف در زراعت است. برای توسعه کشاورزی پایدار، اجرای نظام‌های کشاورزی با نهاده کافی به صورت تلفیق با مصرف کودهای شیمیایی، زیستی و آلی به منظور تولید محصول و حفظ عملکرد در سطح قابل قبول، راهکاری موثر است. بنابراین، با توجه به ضرورت بکارگیری کودهای آلی و زیستی همراه با کودهای شیمیایی در بوم نظام‌های کشاورزی جهت تولید محصول سالم و با کیفیت بالا و نیز با توجه به اهمیت افزایش بازده تولید در کشت مخلوط، پژوهش زیر انجام شد. مواد و روش‌ها: آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه‌ای وابسته به سازمان جهاد کشاورزی شهرستان خنداب، استان مرکزی در دو سال زراعی 1398 و 1399 انجام شد. عامل اول منابع مختلف کودی در شش سطح (شاهد، کود مرغی، کود شیمیایی، میکوریزا، کود مرغی + میکوریزا، کود شیمیایی + میکوریزا) و عامل دوم کشت مخلوط در شش سطح (کشت خالص کنجد، کشت خالص لوبیاسبز، کشت مخلوط دو ردیف کنجد + دو ردیف لوبیاسبز، کشت مخلوط دو ردیف کنجد + سه ردیف لوبیاسبز، کشت مخلوط سه ردیف کنجد + دو ردیف لوبیاسبز، کشت مخلوط سه ردیف کنجد + سه ردیف لوبیاسبز) بودند. اجزای عملکرد و عملکرد دانه کنجد، عملکرد غلاف لوبیاسبز، عملکرد زیستی کنجد و لوبیاسبز، شاخص‌های رشد، درصد و عملکرد روغن کنجد مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس داده‌ها مؤید تأثیر معنی‌دار اثرات اصلی کشت مخلوط و تیمار کودی بر تمامی صفات اندازه‌گیری شده در سطح احتمال یک درصد بود. برهم‌کنش میان آن‌ها (بجز درصد کلونیزاسیون ریشه) نیز تفاوت آماری معنی‌‌داری در سطح احتمال یک درصد نشان داد. کشت‌ مخلوط نسبت به کشت خالص کنجد در تمامی صفات اندازه‌گیری شده بیشترین مقدار را حاصل کرد. به گونه‌ای که بیشترین درصد همزیستی میکوریزا با ریشه کنجد و لوبیاسبز به‌ترتیب 12/43 و 06/44% در کشت مخلوط دو ردیف کنجد با سه ردیف لوبیاسبز مشاهده شد. در بین تیمارهای کودی نیز بالاترین میزان همزیستی میکوریزا با کنجد و لوبیاسبز به‌ترتیب 57/78 و 22/79% از تیمار کود مرغی + میکوریزا حاصل شد. بیشترین میزان عملکرد دانه و عملکرد زیستی کنجد (به‌ترتیب 257 و 928 گرم در مترمربع) از کشت مخلوط سه ردیف کنجد با دو ردیف لوبیاسبز با کاربرد کود مرغی + میکوریزا حاصل شد. بالاترین مقدار عملکرد غلاف سبز (1204 گرم در مترمربع) به کشت خالص لوبیاسبز با کاربرد کود مرغی + میکوریزا تعلق گرفت. با توجه به مقایسه میانگین داده‌ها، کشت مخلوط دو ردیف کنجد با دو ردیف لوبیاسبز با کاربرد کود مرغی + میکوریزا بیشترین درصد روغن دانه کنجد (به‌ترتیب 94/49 و 54/52%) را تولید کرد. بیشترین عملکرد روغن دانه کنجد (1350 کیلوگرم در هکتار) نیز در کشت مخلوط سه ردیف کنجد با دو ردیف لوبیاسبز با کاربرد کود مرغی + میکوریزا مشاهده شد. با توجه به نتایج، بیشترین مقدار نسبت برابری زمین (62/1) به کشت مخلوط سه ردیف کنجد با سه دریف لوبیاسبز همراه با کاربرد کود شیمیایی تعلق گرفت.نتیجه گیری: با توجه به برتری تیمار کود مرغی+ میکوریزا همراه با کشت مخلوط برای گیاه کنجد، به‌نظر می‌رسد کاربرد این تیمار در بستر کشت مخلوط گیاهان برای حصول عملکرد مناسب در منطقه مورد آزمایش قابل توصیه است. همچنین، کاربرد تلفیقی کودهای آلی، زیستی و شیمیایی در بستر کشت مخلوط می‌تواند جایگزین مناسبی برای کاهش مصرف نهاده‌های شیمیایی باشد.

Keywords

• کود آلی
• شاخص های رشد
• چند کشت
• عملکرد
• محتوای روغن