بررسی تأثیر تغییر کاربری اراضی بر پاسخ‌های هیدرولوژی حوضه آبخیز (مطالعه موردی: حوضه آبخیز زنجان‌رود)

Abstract

تغییر کاربری اراضی در یک حوضه آبخیز می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر چرخه هیدرولوژی و در نتیجه منابع آب حوضه داشته باشد، از این‌رو شناخت آثار تغییر کاربری اراضی بر پاسخ‌های هیدرولوژی حوضه راه‌گشای تعیین استراتژی مناسب در توسعه پایدار منابع آب حوضه‌های آبخیز می‌باشد. هدف از این تحقیق بررسی اثرات هیدرولوژی تغییر کاربری اراضی در طی 40 سال اخیر در حوضه زنجان‌رود می‌باشد. جهت شبیه‌سازی بیلان آبی حوضه در این مطالعه از مدل SWAT (2005) استفاده و بدین‌منظور داده‌های هواشناسی و نقشه‌های رقومی کاربری اراضی و خاک و مدل رقومی ارتفاع منطقه تحقیق تهیه شد. پس از واسنجی و صحت‌سنجی مدل، به‌منظور ارزیابی تأثیر تغییر کاربری اراضی بر هیدرولوژی حوضه، کاربری‌های اراضی سال 1346، 1373 و 1386 به مدل معرفی و مدل اجرا گردید. نتایج تحقیق نشان‌دهنده تأثیرات قابل توجه تغییر کاربری اراضی روی جریان رودخانه‌ای و بار آبی حوضه است، به‌طوری‌که تغییر در کاربری اراضی از سال 1346 تا 1386 منجر به افزایش مقدار روانآب سطحی در حدود 33 درصد و کاهش سطح سفره آب‌های زیرزمینی در حدود 22 درصد شده است. همچنین از سال 1346 تا 1386 مساحت زیرحوضه‌های تحت‌تأثیر گروه روانآب متوسط سالانه (زیاد) 28-14 میلی‌متر، 16 درصد افزایش یافته است.