Elpis (Dec 2018)
Cerkiew prawosławna w II Rzeczypospolitej
Abstract
Po odrodzeniu się państwa polskiego, w okresie II Rzeczypospolitej prawosławie nie było już wspierane autorytetem władzy, ale było utożsamiane z wyznaniem zaborcy. Przemiany społeczno-ustrojowe w Rosji Radzieckiej osłabiły pozycję patriarchatu moskiewskiego, który nadał Kościołowi prawosławnemu w Polsce autonomię, a kierownictwo nad nim powierzył lokalnemu soborowi biskupów z egzarchą o uprawnieniach metropolity. W latach 1918-1939 Kościół prawosławny w granicach Rzeczypospolitej liczył ponad 4 miliony wiernych i był podzielony na siedem diecezji. Władze polskie z jednej strony dążyły do ustanowienia niezależnej od Moskwy struktury cerkiewnej, z drugiej zaś ograniczały liczbę parafii prawosławnych i jego rolę w społeczeństwie. Odpowiedź na pytanie o pozytywne i negatywne fakty w dziejach prawosławia na terenie II Rzeczypospolitej wymaga całościowego spojrzenia na politykę państwa wobec Cerkwi w latach 1918-1939. Do pozytywnych procesów należy zaliczyć unormowanie się stanu prawnego Kościoła prawosławnego w państwie polskim. Co prawda ostateczne uregulowanie stanu prawnego na mocy Przepisów Tymczasowych z 1922 roku i dekretu Prezydenta RP z 1938 roku nie zadawalały ani władze państwowe ani cerkiewne to było ważnym etapem na drodze budowania osobowości prawnej Cerkwi. Dekret stwierdził autokefaliczność Kościoła prawosławnego w Polsce oraz prawo swobodnego rządzenia się w granicach ustawodawstwa państwowego. Głową Kościoła, jego naczelnym zarządcą i przedstawicielem był metropolita, który był jednocześnie arcybiskupem diecezji warszawskiej i archimandrytą Ławry Poczajowskiej. Organem najwyższym Kościoła, regulującym sprawy Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, był Sobór Generalny składający się z biskupów oraz przedstawicieli duchowieństwa i świeckich. Sobór Generalny mógł zmienić ustrój Kościoła z dominującego w latach 1918-1938 ustroju synodalno-konsystorskiego, w którym naczelną władzę posiadał Synod biskupów na ustrój soborowy, oparty na zasadach wybieralności episkopatu i dziekanów z czynnym głosem przedstawicieli wiernych. Organem wykonawczym Soboru Biskupów był Synod składający się z metropolity, który był jego przewodniczącym, biskupa wojskowego i 2 biskupów diecezjalnych.
Keywords
