Karşılaştırmalı Bir Perspektiften Hadîs ve Kırâat İlimlerinde Sıhhât Şartları

Abstract

Kırâat ve hadis ilimleri, dînin iki temel kaynağının güvenli naklini sağlayan bir bütünün iki parçası hükmündedir. Her bir disiplinin kendi bünyesinde bilgi intikalinin güvenliğinin tesisi için gözettiği temel şartları vardır. Kırâat ilminde sıhhat şartları icmali olarak senedin sahîh olması, hattı Mushaf’a ihtimali de olsa uyumluluk göstermesi ve Arap dil kaidelerine uygunluk arz etmesi gibi içinde tali şartları da barındıran unsurlar öne çıkmaktadır. Hadis ilminde ise rivayetler, nakledenlerin sayısına göre mütevâtir ve ahad olarak ikiye ayrılmaktadır. Ahad haberin aktarımını sağlayan râvilerin her tabakadaki sayısına göre meşhur, azîz ve garîb şeklinde tespiti yapılmış ve bunların makbûl ve merdûd olanlarını belirlemek için de sıhhât şartları oluşturulmuştur. Bu sıhhât şartları adâletü’r-râvi ve zabtu’r-râvi şeklinde iki rükne racidir. Bu iki ilim dalının benzer ve farklı şartları olmuştur. Hıfz’s-sadr, Kur’an ve hadisin nesilden nesile aktarımında temel güvence olmuştur. İslam ümmeti, bu güçlü koruma yöntemiyle ön plana çıkmıştır. Öte yandan Tevrat ve İncil’in tahrif ve tebdil edilmesi, ezberlenmeyip sadece kitaplarda korunmasının bir neticesi olduğu görülmektedir. Kur’an’ın aktarımında mushafîden; hadîsin aktarımında ise sahafîden uzak durulmasıyla ilgili uyarı bu ilimlerde derinleşen, güçlü bir hafızaya sahip âlimleri ön plana çıkarmıştır. Kırâat ilminde senedin sahîh olması şeklindeki sıhhât şartı, hadis ilmindeki senedin muttasıl olması şartını da içeren çok boyutlu bir anlam gerçekliğini ifade etmektedir. Senedin sahîh olması kavramı kapsamında râvilerin adîl ve zabıt olması; rivâyetin şaz ve illet barındırmaması, kırâat âlimleri nezdinde de meşhur olup galat sayılmaması şartları yer almaktadır. Ayrıca kırâat ilminde sıhhât şartlarını taşıyan ahad haber, resm-i Mushafa uymayınca veya kırâat âlimleri arasında ma’ruf değilse sahîh olmayan kırâatler kategorisine girebilmektedir. Çalışmada önce kırâat ilminin sıhhat şartları ayrı başlıklar altında ele alınmış ve bunların tafsilatlı şartları izah edilmeye çalışılmıştır. İkinci olarak hadis ilminin sıhhat şartları açıklanmıştır. Son tahlilde bu iki disiplinin rivâyetin aktarımında kullandıkları sıhhat şartları ve bunlarla bağlantılı hususlar karşılaştırmalı bir perspektiften ele alınmıştır.