«تجربۀ» قانون‌نویسیِ سیاسی در عصرِ ناصری: تحلیلی گفتمانی

Abstract

اندیشة قانون‌خواهی، اصلی‌ترین جریان اصلاحی در عصرِ قاجار بود و بخش مهمی از «تجربة تجدد سیاسی» را در این دوره تشکیل می‌داد. با گسترش «گفتمانِ قانون‌خواهی در عصرِ ناصری»، «تجربۀ قانون‌نویسی» یکی از روندهای مهم در این زمینه بود. در این پژوهش، با بهره‌گیری از روش و نظریة «تحلیل گفتمان انتقادی»، تجربة قانون‌نویسی بررسی شده است. برای این کار هفت قانونِ منتخبِ سیاسی و دولتیِ نوشته‌شده در عصرِ ناصری بررسی شد. هدف این پژوهش واکاویِ این مسئله است که قانون‌نویسی‌هایِ این دوره، که در گونه‌هایِ مختلف رواج یافته بود، چگونه در قوانینِ سیاسی بروز و ظهور می‌یابد. پرسش اساسی این پژوهش آن است که تجربة قانون‌نویسیِ سیاسی در عصر ناصری، با گفتمان قانون‌خواهی در این دوره چه نسبتی داشته است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد این قوانین بیشتر از هر چیز بر مبنایِ ایجادِ «نظم» برایِ دولت و منطبق با گفتمانِ «سلطنتِ منتظم مطلقه» است که از سال‌هایِ میانیِ سلطنتِ ناصرالدین‌شاه توسطِ کسانی چون میرزامَلکَم‌خان به‌انحای گوناگون ترویج و تبلیغ می‌شد. البته، بسیاری از این قوانین، و در گونه‌هایِ دیگر نیز، به مرحلۀ اجرا نرسید، اما بخشِ مهمی از ایده‌هایِ قانون‌خواهانه در عصرِ قاجار با گسترشِ چنین قوانینی بسط یافت؛ درعینِ‌حال، نشان‌دهندۀ ضعفِ دولت در تکاملِ فرایندِ دولت‌سازی با به‌کارگیری از قوانینِ موضوعۀ جدید بود؛ چیزی که تا دهه‌هایِ بعدی به ‌تأخیر افتاد.

Keywords

• عصرِ ناصری
• قانون‌نویسیِ سیاسی
• گفتمانِ قانون‌خواهی
• مستشارالدوله
• ملکم