Horyzonty Wychowania (Jun 2013)
Oblicza samotności w edukacji. Samotność i odosobnienie wśród zasad wychowania intelektualnego i kształtowania samodzielności poznawczej
Abstract
Z wielością odcieni znaczeniowych słowa „samotność”, która występuje również w teorii i praktyce edukacyjnej, musi się liczyć refleksja pedagogiczna, dążąc do rozeznania roli samotności i odosobnienia w wychowaniu i samowychowaniu intelektualnym oraz w kształtowaniu samodzielności poznawczej. Posługiwanie się słowem „samotność” w refleksji pedagogicznej, mającej za zadanie doskonalenie teorii i praktyki edukacyjnej, wymaga porządkujących analiz. Trzeba się rozliczyć z rozpowszechnionymi nieporozumieniami w pojmowaniu samotności, której sens redukuje się do niepożądanego stanu osamotnienia i braku relacji z innymi. Na rozumieniu samotności jedynie jako osamotnienia nie można poprzestać, znając dziedzictwo myśli filozoficznej i pedagogicznej, wydobywającej głębszy i egzystencjalnie doniosły sens samotności. Antropologiczno-aksjologiczne rozumienie samotności jako siły oczyszczającej i wyzwalającej jest odmienne od eksponowania bolesnych doznań i przygnębienia, które współcześnie – co widać w dominujących internetowych treściach – przede wszystkim zespala się z samotnością. Dzięki właściwościom przypisanym samotności stanowi ona akt wyzwalania się z więzów społecznych krępujących niezależność myślenia i samodzielność poznawczą. Doświadczanie takiej samotności – jako odosobnienia wypracowanego dzięki samowychowaniu – pozwala kształtować wolność duchową i autonomię intelektualną. Wyuczoną bezradność w obliczu samotności kształtuje edukacja oparta na skrajnym redukcjonizmie („socjologizmie”), w którym człowieka postrzega się tylko jako wypadkową determinujących go sił przyrodnich i społecznych, a jego formowanie traktuje się jako urabianie elementu społeczeństwa. Przyznanie, iż człowiek posiada prawo do samotności, która przybiera postać odosobnienia, jest możliwe, gdy nie redukuje się go do wypadkowej sił przyrodnich i społecznych. Dzięki tej samotności może się kształtować indywidualny świat wewnętrzny, przeciwstawiający się naporowi sił społecznych. Uznanie faktu, że „człowiek uczy się zawsze sam”, eksponuje rolę wychowania i samowychowania intelektualnego, a także doświadczenia samotności i odosobnienia, które kształtują umiejętność samodzielnego uczenia się i umożliwiają samodzielność poznawczą.
