مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام‌های آموزشی (Mar 2024)
طراحی و اعتباریابی الگوی برنامه درسی مسئله‌محور مبتنی بر رویکرد زیبایی‌شناسی در دوره ابتدایی
Abstract
هدف: پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی برنامه درسی مسئله محور مبتنی بر رویکرد زیبایی‌شناسی در دورة ابتدایی انجام شده است. برنامه درسی مسئله‌محور محتوایی است که در قالب مسئله در بستر مسائل مختلف ارائه می‌شود. به همان اندازه که هنر در زندگی انسان تأثیرگذار بوده است، در رشد و تحول کودکان نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. از طرفی هنر با توجه به ماهیت محتوایی و ظرفیت مسئله‌مدار و ارتباط بیشتر با زندگی عینی کودکان می‌تواند بستر مناسبی را جهت تحقق برنامه درسی مسئله‌محور در دوره ابتدایی فراهم آورد. با استفاده از روش‌های زیبایی‌شناسی در برنامه‌ریزی درسی دانش‌آموزان نسبت به مسائل حساس‌تر می‌شوند، چون بینش خوبی به جهان کسب می‌کنند. بنابراین در پژوهش حاضر با عنایت به تفکیک‌ناپذیری شناخت از عاطفه، رویکرد هنر و زیبایی‌شناسی به‌عنوان یک رویکرد مبنا در برنامة درسی مسئله‌محور مطرح می‌شود. در مورد کاربرد یادگیری مسئله‌محور و رویکردهای زیبایی‌شناسی در برنامه درسی می‌توان ادعان کرد که استفاده از ظرفیت‌های مسئله‌مداری و رویکردهای هنری در ایجاد میل و انگیزه برای یادگیری عمیق و معنادار دانش‌آموزان بسیار با اهمیت است و فضای لذت‌بخشی برای تجربه یادگیری چالش‌برانگیز، انگیزشی، لذت‌بخش و اجتماعی دانش‌آموزان مهیا می‌کند. در واقع، از مهم‌ترین جنبه‌های نوآوری پژوهش، تلفیق ساختار هنری و زیباشناختی در پرورش کارکردهای شناختی و مهارت‌های حل مسئله است.مواد و روش‌ها: از نظر شیوة گردآوری داده‌ها روش پژوهش کیفی از نوع تحلیل محتوای کیفی بوده است. جامعه پژوهش منابع چاپی و الکترونیکی مرتبط با برنامه درسی مسئله‌محور، موضوعات مرتبط با رویکرد هنر و زیبایی‌شناسی در برنامه درسی و هم‌چنین آموزش ابتدایی است که در قالب رساله‌ها، مقالات، گزارش‌های پژوهشی و کتاب در فاصله سال‌های (2000 تا 2022) انتشار یافته‌اند. برای انتخاب نمونه از بین مقالات، منابع و اسناد موجود از روش نمونه‌گیری هدفمند متوالی از نوع نمونه‌گیری نظری استفاده شده است. در مرحله‌ی تجزیه تحلیل داده‌ها از روش تحلیل محتوای عرفی استفاده شد؛ که در آن پژوهشگر از طریق ادراک و فهم خود از متن مورد مطالعه، نوشتن تحلیل اولیه را آغاز نموده و این کار ادامه پیدا می‌کند تا پیش زمینه‌هایی برای تشکیل کدها آغاز شود و بعد براساس تشابهات و تفاوت‌ها طبقه‌بندی و دسته‌بندی شوند. به‌منظور تجزیه و تحلیل یافته‌ها از شیوة کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده شد و به‌منظور تعیین روایی و پایایی یافته‌ها از شیوه تأیید همکاران پژوهش و چند جانبه‌نگری برای تأیید اعتبار بهره گرفته شد.بحث و نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش که در قالب عناصر چهارگانه برنامه درسی مدون گردید، در بعد هدف شامل 4 مقوله اصلی (پرورش تفکر خلاق- پرورش تفکر هنری- پرورش تفکر شهودی و پرورش تفکر بصری) است، بعد محتوا شامل 3 مقوله اصلی (مسئله‌سازی- نقش معلم و نقش یادگیرندگان) است. بعد روش‌های تدریس شامل 3 مقوله اصلی (روش‌های ترکیبی- روش‌های هنری و روش‌های فعال) است و در آخر، در عنصر ارزشیابی 2 مقوله اصلی (ارزشیابی کیفی و ارزشیابی عمومی) از منابع متعدد بدست آمد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که رویکرد هنری می‌تواند دانش را در قالب رویکردی تعاملی ارائه دهد و به درک بهتر مفاهیم توسط دانش‌آموزان یاری رساند. استفاده از ظرفیت‌های مسئله‌مداری و رویکردهای هنری در ایجاد میل و انگیزه برای یادگیری عمیق و معنادار دانش‌آموزان بسیار با اهمیت است و فضای لذت‌بخشی برای تجربه یادگیری چالش‌برانگیز، انگیزشی، لذت‌بخش و اجتماعی دانش‌آموزان مهیا می‌کند. با توجه به گستره معنایی و کارکردهای وسیع هنر و زیبایی‌شناسی، برنامه درسی مسئله‌محور می‌تواند باعث یکپارچگی و پویایی بین عقل و روح دانش‌آموزان شود و منجر به کشف و تولید ایده‌های نو و پاسخ‌های خلاق در جهت حل مسائل گوناگون شود. هم‌چنین پژوهش حاضر توجه سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان، مدیران و معلمان را به این موضوع جلب می‌کند که می‌توانند از ظرفیت‌های هنری برای ارتقای مهارت‌های حل مسئله و تربیت و شکوفایی استعدادهای متنوع دانش‌آموزان دوره ابتدایی بهره‌مند شوند. هم‌چنین در جهت اعتباریابی الگوی پیشنهادی بین متخصصان موضوع اجماع نسبی حاصل گردید.
Keywords
