بررسی چندمعنایی فعل «بستن» بر اساس طرحواره های تصویری

Abstract

پژوهش حاضر کوششی است برای تحلیل چندمعنایی فعل «بستن» با بهره‌‏گیری از ابزار نظری مطرح در معنی‏‌شناسی شناختی. معانی فعل «بستن» به روش کتابخانه‏‌ای از فرهنگ‏‌های سخن، دهخدا، فرهنگ فارسی صدری افشار، فرهنگ فارسی گفتاری و البته، فرهنگ ریشه‌‏شناختی زبان فارسی گردآوری و با هم مقایسه شد. در پژوهش حاضر، از روش تحلیل کیفی برای توصیف معانی و تعیین چگونگی ارتباط معانی یادشده استفاده شده است. به‌این‌منظور، ابزار نظریِ طرحواره‌‏های تصویری در چارچوب معنی‏‌شناسی شناختی و به‌طور خاص، مدل پیشنهادی جانسون و شرح و بسط آن از سوی ایوانز و گرین و ایوانز به کار گرفته شده است. تحلیل معانی طرحواره‏‌ای فعل «بستن» نشان می‌‏دهد که از میان 24 معنی، 11 مورد طرحوارة نیرو داریم که به‌طور خاص ایجاد مانع با ماهیتی فیزیکی یا انتزاعی را نشان می‏‌دهند و 18 مورد طرحوارة پیوند با ماهیت فیزیکی یا انتزاعی در تحقق معنایی فعل «بستن» داریم. در یک مورد نیز، افزون‌بر طرحوارة پیوند، امکان قائل‌شدن به طرحوارة انشعاب وجود داشت. این در حالی است که ملاحظات ریشه‏‌شناختی نشان می‏‌دهند فعل «بستن» از یک ریشۀ واحد مشتق شده و به‌صورت کنونی خود درآمده است و آن، band در فارسی باستان و اوستایی و bandh در سنسکریت بوده است. این امر وجود طرحواره‏‌های متفاوت غیرمرتبط را مجاز نمی‏‌دارد. علت آن است که باتوجه‌به زمینه‏‌سازی طرحواره‏‌های تصویری برای تشکیل معانی به‌دلیل ماهیت پیش‏‌مفهومی آنها، در صورت نبود ارتباط بین عناصر پیش‏‌مفهومی، ارتباط میان معانی از دست می‏‌رود. در پژوهش حاضر استدلال می‏‌شود که طرحواره‏‌های متداعی با معانی، ارتباط میان معانی فعل «بستن» را چگونه نشان می‌دهند.

Keywords

• معنی‏‌شناسی شناختی
• طرحوارة تصویری
• طرحواره‏‌گردانی
• چندمعنایی
• ارتباط معنایی