ساختار مَثَل‌گونة سخن، شیوه‌ای برای القای نظر و حذف «دیگری» در کلام سعدی

Abstract

««دیگری» مفهومی وابسته به هویت فردی است و هویت فردی فقط وقتی معنا پیدا می‌کند که با دیگران سنجیده شود. مفهوم «دیگری» حاصل معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی انسان مدرن است که زندگی و تجاربی متفاوت از انسان کهن دارد. این مفهوم که با ماهیت مباحث ادبی نیز سازگار است، می‌تواند مبتای تازه‌ای برای تحلیل آثار ادبی باشد و پنجرة تازه‌ای به آثار ادبی بگشاید .یکی از انواع ادبی که می‌توان مفهوم دیگری را در آن کاوید و تابه‌حال از این جهت مورد توجه قرار نگرفته، «مَثَل» یا «ضرب‌المثل» است که به دلیل فقدان گفتگومندی منجر به حذف «دیگری» می‌شود. سعدی از شاعران و نویسندگانی است که هم از ضرب‌المثل‌ استفاده فراوان کرده و هم در شیوه سخنوری کوشیده است کلام خود را به ساختار ضرب‌المثل نزدیک کند. وی با شناخت دقیق قابلیت‌های زبان فارسی و نیز ظرفیت‌های خاص مَثَل، بسیاری از سخنان خود را مثل‌واره ارائه و البته از این راه نظرات خود را به دیگران القا کرده است. او با استفاده از ویژگی‌های خاصی از ضرب‌المثل ازجمله: «مخاطب قرار دادن»، «هشداردادن»، «استفاده از نام اشخاص مشهور»، «استفاده از طنز»، «استفاده از جادوی مجاورت»، «تحقیر کردن» و «تشبیه به حیوانات»، نظر خود را القا و خودآگاه یا ناخودآگاه «دیگری» را حذف می‌کند. در پژوهش حاضر ضمن تحلیل ساختار ضرب‌المثل، شیوة استفادة سعدی از این صورت ادبی به قصد حذف «دیگری» و القای هنرمندانة سخن به دیگران در گلستان و بوستان بررسی می‌شود.

Keywords

• دیگری
• ضرب‌المثل
• مثل‌واره
• سعدی و جادوی مجاورت