ارزیابی خطر فلزات سنگین در خاک‌های اطراف شرکت صنایع فولاد خوزستان

Abstract

سابقه و هدف: فلزات سنگین جزء آلاینده‌هایی هستند که با توجه به پایداری و دوام آن در محیط زیست، امروزه به یک معضل جهانی تبدیل شده اند. ورود این عناصر به زنجیره غذایی از روش های مختلف، تهدیدی جدی برای انسان و سایر موجودات می باشد. در اراضی کشاورزی واقع در اطراف مناطق صنعتی این تهدید جدی تر به نظر می رسد. لذا این پژوهش، با هدف ارزیابی خطر فلزات سنگین در خاک های اطراف شرکت صنایع فولاد خوزستان صورت گرفت. مواد و روش‌ها: به منظور بررسی اثر کودهای آلی بر غلظت عناصر سنگین در گیاه اسفناج و گشنیز در خاک‌های آلوده طبیعی اطراف کارخانه صنایع فولاد خوزستان و محاسبه نسبت خطر (HQ) جهت ارزیابی سلامت غذایی این محصولات، آزمایشی فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی با سه تیمار فاصله از کارخانه صنایع فولاد (در سه سطح 100، 1000 و 10000 متر)، کود پیت (در دو سطح 0 و 3 درصد وزنی) و کود ورمی کمپوست (در دو سطح 0 و 3 درصد وزنی) با کشت دو گیاه آزمایشی اسفناج و گشنیز در سه تکرار انجام شد. مقدار عناصر روی، مس، نیکل، کادمیوم و سرب در نمونه های خاک به روش هضم با اسید (جهت برآورد مقدار کل)، عصاره گیری با DTPA و EDTA (جهت برآورد مقدار قابل دسترس) و در گیاه به روش خاکستر گیری تر انجام و با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. نتایج مربوط به خاک و گیاه به ترتیب برای محاسبه شاخص آلودگی خاک و نسبت خطر مورد استفاده و ارزیابی قرار گرفتند. یافته‌ها: نتایج نشان داد با افزایش فاصله از 100 متر به 10000 متر، مجموع مقدار کل فلزات سنگین در خاک حدود 75 درصد کاهش می یابد که مؤید نقش مستقیم کارخانه صنایع فولاد در آلودگی زمین‌های اطراف است. نتایج نشان داد کود های آلی با تاثیر بر تثبیت فلزات، خطر رها سازی آن‌ها به محیط زیست را کاهش می‌دهند. با مقایسه اثرات دو کود نتایج حاکی از آن است که اثر کود پیت نسبت به کود ورمی‌کمپوست در جذب سطحی عناصر و در نتیجه کاهش انتقال فلزات سنگین به گیاه بیشتر بوده و اما ورمی‌کمپوست در افزایش وزن تر و خشک گیاه موثر‌تر عمل کرده است. نسبت خطر محاسبه شده برای عناصر سرب و کادمیوم بیشتر از حد مجاز بود، اما در مورد سایر عناصر در شرایط فعلی خطری وجود ندارد که علت آن را می توان اثر ویژگی های خاک بر عدم انحلال پذیری ترکیبات حاوی فلزات سنگین دانست. نتیجه‌گیری: با توجه به ارزش غذایی سبزیجات و اهمیت سلامت محصولات ارائه شده، استفاده از کودهای آلی جهت غنی سازی خاک ها علاوه بر افزایش کمیت، می تواند بر سلامت محصولات به ویژه در مناطق با تهدید آلودگی های زیست محیطی کمک نماید.

Keywords

• شاخص آلودگی
• نسبت خطر
• اسفناج
• گشنیز
• کود آلی