زبان پژوهی (Nov 2023)
تحلیل نظام گفتمانی تنش در نامه‌های امام علی(ع) به معاویه در نهج البلاغه
Abstract
این مقاله به بررسی نظام گفتمانی تنش در نامه‌های امام علی (ع) به معاویه می‌پردازد. موضع‌گیری گفتمانی به دلیل پویایی، نوعی جهت‌گیری گفتمانی بسط روابط و تعامل بین نیروهای همسو یا ناهمسو را آشکار می‌نمایاند. گفته‌پردازی، جریانی سیال است که تعامل دو گونة شناختی و عاطفی در آن سبب تولید معنا در گفتمان می‌شودکه سیالیت معنا و سیر تکاملی آن مدیون فرآیند تنشی گفتمان است. این شکل‌گیری تابع نوعی حضور نشانه‌معناشناختی است. هدف اصلی این پژوهش بررسی نامه‌های امام علی (ع) به معاویه با تکیه بر ساختار تنشی و عبور از شرایط گسست و پیوست گفتمانی است. برای پاسخ‌گویی به اتهامات و افشاگری‌های معاویه و تأثیرگذاری آن بر درک و فهم مخاطب است. در نظام تنشی لایه‌های فشاره‌ای و گستره‌ای در ارتباط و تعامل با هم نقش‌آفرینی می‌کنند و هم پیوندی سطحی از فشاره و گستره شاکلة گفتمان را شکل می‌دهد. امیرالمومنین به منزلة گفته‌پرداز در جریان معناسازی پویا و سیال به کنشگری فعال تبدیل می‌شود و حقیقت «بیعت» و «مشروعیت» خود را در نظام گفتمانی تنشی معناسازی و ارزش‌سازی می‌کند. بنابراین، امام از ساختار تنشی و زبانی خاصی جهت انتقال معنا برای شکستن نظام معنایی سلطه‌ی معاویه بهره برده‌است و معاویه را از طریق افشای اعمال، رفتارها و گفتارهای نادرست بدون صلاحیت نشان می‌دهد. بهره‌گیری از این نشانه‌ها سبب افزایش عاطفه در کلام و دست‌یابی زبان به ناممکن‌ترین زمان‌ها و مکان‌ها و در نتیجه اثر‌گذاری بیشتر بر خواننده می‌شود. این پژوهش به شیوة کتابخانه‌ای و تحلیلی کاربردی انجام گرفته‌است و بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده می‌توان گفت نظام گفتمانی نامه‌های «6»، «9» و «10» امام علی به معاویه از ساختار تنشی افزایشی، نزولی و صعودی پیروی می‌کند.
Keywords
