ظرفیت تجاری و چشم‌انداز توسعه در روابط تجاری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان با استفاده از مدل جاذبه

Abstract

روابط اقتصادی و تجاری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان از سال‌های نخست کسب استقلال آذربایجان شکل گرفت و در مدت کوتاهی ایران به بزرگ‌ترین شریک تجاری آذربایجان تبدیل شد. اما، پس از سال 98-1997م، روابط تجاری بین دو کشور ناپایدار شد و سیر نزولی به‌خود گرفت. پرسش اصلی این است: چرا دو کشور نتوانستند به وابستگی اقتصادی‌ـ‌تجاری متقابل و یا به وابستگی اقتصادی منطقه‌ای پایدار دست یابند؟ از جنبه‌های مختلف می‌توان به چرایی این پرسش پرداخت. در این مطالعه از منظر توسعة اقتصادی، سیاست بین‌المللی، عوامل اجتماعی و تاریخی، سطح روابط اقتصادی‌ـ‌تجاری دوجانبه بررسی شده و ظرفیت تجارت متقابل بین دو کشور با بهره‌مندی از الگوی جاذبه برای دورة زمانی 1991 تا 2018م محاسبه و ارزیابی شده است. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد، دو کشور‌ـ علی‌رغم داشتن عوامل پیونددهندة مثبت بر روابط اقتصادی‌ و تجاری، از قبیل نزدیکی مراکز تولید و مصرف، امکانات گستردة گمرکی و مرزی و اشتراک‌های فرهنگی و تاریخی‌ـ نتوانسته‌اند به‌اندازة کافی از ظرفیت‌ها و تأثیر مثبت عوامل پیونددهنده در جهت گسترش و پایداری روابط اقتصادی و تجاری خود بهره‌مند شوند. اما، نتیجة برآورد مدل ظرفیت تجارت متقابل نشان می‌دهد که در صورت استفادة بهینه از این عوامل و ظرفیت‌های موجود، روابط اقتصادی پایدارتر و حجم تجارت متقابل بین دو کشور حداقل تا دو برابر (100 درصد) حجم فعلی جای گسترش دارد. همچنین، با رفع موانعی از قبیل مشکلات مالی و بانکی، حجم مبادلات حتی تا چندین برابر نیز توسعه خواهد یافت.

Keywords

• اقتصاد جهانی
• روابط تجاری
• مدل جاذبه
• همکاری‌های بین‌المللی