ارزیابی پایداری زیست‌محیطی دو بوم‌نظام زراعی با رویکرد تحلیل ردپای بوم‌شناختی (مطالعه موردی: حوضه آبریز دز)

Abstract

دستیابی به پایداری کشاورزی برای نسل فعلی و آینده حیاتی است. اندازه­گیری ردپای اکولوژیک به‌عنوان ابزار مناسبی در راستای دستیابی به اصول پایداری، در بوم­نظام­های مختلف ضرورت دارد. این مطالعه با هدف تعیین سطح پایداری اکولوژیکی دو نظام تولید گندم­آبی (Triticum) و ذرت­دانه­ای (Zea mays) با استفاده از ارزیابی ردپای اکولوژیکی در سطح حوضه آبریز دز در استان خوزستان در سال زراعی 1399- 1398 انجام گردید. به این منظور، تعداد 400 پرسشنامه بر اساس روش نمونه‌برداری تصادفی ساده بـرای کشاورزان تکمیل شد. ارزیابی ردپای اکولوژیک بر اساس مصرف انرژی نهاده­ها برای کشت گندم و ذرت در منطقه مطالعاتی در سطح یک هکتار به‌ترتیب 50/3 و 66/4 هکتار جهانی به‌دست آمد، این نتایج نشان داد، هر دو کشت از نظر زیست­محیطی در وضعیت ناپایداری قرار دارند و علی­رغم اینکه بین ردپای اکولوژیکی دو محصول زراعی تفاوت معنی­داری وجود ندارد، ولی در این مطالعه کشت گندم از ناپایداری زیست­محیطی کمتری برخودار است. همچنین هر دو کشت بیش از ظرفیت اکولوژیکی یک هکتار زمین مولد بهره­برداری می­شوند، به­طوری‌که زمین مورد نیاز برای جبران اثرات زیست­محیطی این دو کشت کافی نیست. از کل نهاده­های مصرفی؛ کود شیمیایی نیترات (بیش از 40 درصد)، سوخت گازوئیل (بیش از 17 درصد) و آب (بیش از 14 درصد) بیشترین تأثیر را بر ناپایداری زیست­محیطی در منطقه مطالعاتی داشته است. در نتیجه، مصرف بالای نهاده­ها به‌ویژه مصرف کودهای شیمیایی و سوخت­ گازوئیل باعث آلودگی­های زیست­محیطی در منطقه شده است. بنابراین، ردپای اکولوژیکی زراعت به‌طرز چشمگیری در سیستم­های کشاورزی منطقه مطالعاتی افزایش یافته و نگران‌کننده است.

Keywords

• انرژی
• غلات
• کشاورزی پایدار
• نهاده
• هکتار جهانی