History Studies (Nov 2022)
UYVAR’IN FETHİ VE TIMARLI SİPAHİLER: BİR SEFER VE FETİH ANALİZİ
Abstract
16. yüzyıldaki Osmanlı akınlarına karşı inşa ettirilen Uyvar kalesi Slovakça’da Nové Zámky, Türkçe’de Uyvar adı ile bilinmektedir. Osmanlılar ve Habsburglar arasında süregelen ve uzun bir zaman dilimine yayılan savaşlarla (1593-1606) Osmanlı Devleti Uyvar Kalesi’ni ele geçirmeye çalışmıştır. Köprülüzâde Fâzıl Ahmet Paşa’nın sadarete gelişi ile Uyvar’a düzenlenmiş olan bu sefer, yarım asırdan beri karşı karşıya gelmeyen Osmanlı ve Avusturya’nın mücadelesi açısından önemliydi. Düzenlenen bu seferi önemli kılan ise Avrupa için en müstahkem mevkide bulunan Uyvar kalesinin fethiydi (1663). Osmanlı askerinin büyük gayret gösterdiği muhasara ve akabinde gerçekleşen fetih, Batı dünyasında geniş yankı uyandırmıştır. Nitekim Uyvar önünde bir Türk gibi kuvvetli sözü Uyvar’ın fethinde büyük gayret ve kararlılık gösteren Türk askerine istinaden Avrupa’da kullanılır olmuştur. Çalışmada 1663 yılındaki Uyvar seferine Osmanlı sipahilerinden katılanlar ve katılmayan tımarlı sipahiler üzerinden bir sefer ve bir fethin analizi yapılmaya çalışılmıştır. Öncelikle Osmanlı Devleti’nin Uyvar kalesi üzerine gerçekleştirdiği sefer ve kalenin şiddetli muhasarayı müteakip fethi, dönemin kaynaklarına dayalı olarak ele alınmıştır. Sefere katılan Fâzıl Ahmet Paşa mühürdarı Hasan Ağa’nın Cevâhirü’t-Tevârih’i, Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi ve Mehmet Halife’nin Tarih-i Gılmânî’si ile diğer tarihlerden hareketle Uyvar seferi ve fetih, iç ve dış dinamikler çerçevesinde analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın ikinci kısmında ise Uyvar seferine katılmayan tımarlı sipahiler konu edilmiştir. Osmanlı Arşivi’nde bulunan H.1074/M.1663 tarihli Uyvar seferine katılmadıkları için tımarları ellerinden alınan sipahilerle ilgili arz niteliğinde kayıtlar bulunmaktadır. Bu belgelerden hareketle Uyvar seferine katılmadıkları için -tımar tevcih prosedürü gereği- tımarları ellerinden alınan sipahilerin Uyvar’a varan ve varamayan tımarlı sipahiler olarak profilleri çizilmeye çalışılmıştır.
