هنر و تمدن شرق (Sep 2021)
نقد آرای سنت‌گرایان در باب حکمت و رموز نهفته در هنر اسلامی
Abstract
سنت‌گرایی تفکر و جریانی معاصر و آمیخته با رمز و راز است که اساساً ماهیت آن بر همین عنصر رمز استوار است. هرچند به لحاظ علمی، هرگونه فرایند رمزگشایی براساس اصول، زبان و یا قراردادهایی خاص شکل می‌گیرد، اما درک و دریافت در سنت‌گرایی تنها مختص به تعدادی انگشت شمار از افرادی خاص است که با ادعای اتصال به عالم والا، به سیر و سلوکی عمیق و متعاقباً تحولی شگرف نائل شده و هم اکنون در حکم وارثان، ناقلان و مفسران رموز هنری متعالی به نشر دانش الهی و روشنگری می‌پردازند. پیروان این فلسفه، اسرار الهی قید شده در قرآن را در حکم «کتابی بسته» خطاب می‌کنند که عقل عوام از درک آن قاصر است و هرگونه ادراک و خلق بر اساس مبانی این کتاب، صرفاً بر عهدة خواص و مقربان است. بر اساس همین دیدگاه، سنت‌گرایان آثار هنرمندان مسلمان را آثاری والا و مقدس برمی‌شمارند، چراکه دربردارندة رموز معنوی هستند. از دید سنت‌گرایان جهان هستی نظامی است رمزآلود از نشانه‌های متکثر الهی که هریک در اوج کثرت مظهری واحد و منحصر به فرد از حقیقت ذات الهی هستند. به عبارت دیگر فلاسفة سنت‌گرا بر این باورند که هر موجود، ذاتی متافیزیکی و هستی‌شناسانه در خود مستتر دارد که از ماهیتی ازلی برخوردار است. در این میان علاقة بیش‌ازحد سنت‌گرایان به بیان رموز حکمت هنر اسلامی و در نگاهی بالاتر، ارائة اصول و تعاریف حکمت هنر اسلامی و تشریح چگونگی خلق آثار توسط هنرمندان مسلمان، بسیار قابل تأمل است چرا که با اندکی تفکر در نظریات و آرای برجسته‌ترین چهره‌های سنت‌گرایی همچون گنون، بورکهارت، شوان و صدر، با مسائل به دور از منطق و متناقضی روبه‌رو خواهیم شد که نه تنها رنگ و بویی از حکمت، نه لزوماً اسلامی، نداشته، بلکه عقل سلیم و تفکر منطقی نیز به هیچ عنوان قادر به پذیرش آنها نیست. این مقاله به بررسی آرا و نظریات اصلی شاخص‌ترین چهره‌های سنت‌گرایی در باب حکمت هنر اسلامی و رموز نهفته در آن به مقایسة آنها با مفاهیم اسلامی تبیین شده در سنت اسلامی که به ادعای خود این اشخاص مبنای نظریات آنان است، پرداخته و به تشریح مختصری از تناقضات موجود و حضور آموزه‌های مکاتب دیگر در این جریان می‌پردازد.
Keywords
