Artuklu Akademi (Dec 2017)
Matematik, İhvân-ı Safâ Felsefesinin Dayandığı Aksiyomatik Zemin midir?
Abstract
Bu makalenin amacı, IV/X. asırda Basra ve civarında bir felsefe topluğuolarak yaşayan İhvân-ı Safâ’nın sıklıkla başvurduğu matematiği, kendi felsefeleriiçin tutarlı bir şekilde aksiyomatik zemin olarak kullanıp kullanmadıklarınısoruşturmaktır. Bu soruşturmayı gerekli kılan husus, İhvân’ın, Pisagorculuğadayanarak öne sürdüğü matematiğin bütün ilimlerin temeli olduğuna ilişkiniddiasıdır. Bu iddianın geçerliliğini tespit etmek için İhvân’ın felsefi ilimlerarasında zikrettiği tabiat ve ilahiyat ilimlerinin matematikle olan ilişkisi, bumakalede, birtakım örnekler özerinden analiz edilmektedir. İhvân’ın Tanrı’nınvarlığını ispatlamak üzere geliştirdiği teleolojik kanıt ve içerimi, tabiattakimatematiksel hesap, düzen ve dengeden hareket ettiği için matematiktenmetafiziğe doğru bir seyir takip eder. Bu seyir, İhvân’ın matematiğidüşüncelerinin temeline yerleştirdiği izlenimi verir. Fakat Tanrı’nın varlığı,birliği, mevcudatın Tanrı’dan sudûru gibi metafizik meselelerdeki matematikreferanslarında İhvân, 0’ı görmezden gelir, 1’i sayı olarak kabul etmez ve sayılararasında ontolojik bir hiyerarşi kabul eder. Bu tür açıklamalarında İhvân’ın,kendi döneminde kaydedilen matematik sahasındaki gelişmeleri dikkatealmadığı, bunun yerine Pisagorcuların etkisi altında kaldığı görülür. Bu nedenleİhvân, matematiği yer yer bağlamından koparır ve onu metafizik doktrinlerdenhareketle okumayı sürdürür. Bu ise metafizikten matematiğe doğru bir seyir arzettiği için matematiğin bütün ilimlerin temeli olduğuna ilişkin İhvân’ın iddiasınıbüyük ölçüde zaafa uğratır.
