Bulletin of the Mineral Research and Exploration (Dec 2015)
BOR YATAKLARINI İÇEREN NEOJEN HAVZALARININ JEOLOJİK ÖZELLİKLER: YATAKLARIN GENEL DEĞERLENDİRMESİ VE GELECEK ÖNGÖRÜSÜ, TÜRKİYE
Abstract
Batı Anadolu’da bor içeren Neojen havzalarının geometri, stratigrafi ve volkanik bileşenleri, havza evrimi ve bor oluşumu ile Batı Anadolu’nun açılma koşulları arasında önemli bilgi ve ipuçları içerir. Bu bor yataklarının bir kesimi, İzmir-Balıkesir Transfer Zonu (İBTZ) boyunca gelişen KD-GB uzanımlı havzalarda (Bigadiç, Sultançayır ve Kestelek yatakları), diğer yataklar ise Menderes Masifi’nin kuzey kesiminde gelişen KD-GB gidişli hatlar boyunca gözlenen Se- lendi ve Emet havzalarında yer alır. Kırka bor yatağı ise daha doğuda tamamen farklı bir jeolo- jik ortam ve volkanostratigrafik istif içinde yer alır. Bor elementi, Yerküreyi oluşturan 92 ele- mentten birisi olarak, tüm çevremizde mevcut olup, toprak, su, bitki ve canlılarda belli oranlar- da bulunabilir. Bor doğada serbest halde bulunmaz, diğer elementler ve oksijen ile birlikte ge- nel olarak bor tuzlarını oluşturur. Bugüne kadar yapılan çalışmalarda, yaklaşık iki yüz seksenden fazla bor içeren mineral tespit edilmiştir. Bunlardan sodyum, kalsiyum ve magnezyum tuzları en yaygın olanlarıdır. Küresel ölçekte kıtasal ortamlarda dört ana metalojenik bor bölgesi bilinir. Bunlar Anadolu (Türkiye), Kaliforniya (ABD), Orta Andlar (Güney Amerika) ve Tibet (Orta Asya)’tir. Bor yataklarının çökelme ortamı, Senozoyik volkanizması, sıcak su etkinliği, kapalı havzalar ve kurak iklimler ile yakından ilişkilidir. Boraks, borun en önemli ticari kaynağı olmak- la birlikte rezervleri Türkiye, ABD ve Arjantin’de bulunur. Kolemanit, Ca borat üretimi için ana üründür ve mevcut rezerleri Türkiye ile sınırlıdır. Datolit ve szaibelyite mineralleri Rusya ve Çin’de bulunmaktadır. Dünyada ana boraks (tinkal) yatakları, Anadolu’da (Kırka), Kaliforniya’ da (Boron), ve Andlarda (Tincalayu ve Loma Blanca) bulunmaktadır. Kırka, Boron ve Loma Blanca bor yatakları mineralojik bileşim ve kimyasal özellikleri bakımından birbirleri ile ben- zerlikler sunarlar. Probertit ve hidroborasit içeren kolemanit yatakları Anadolu, Death Valley (Kaliforniya) ve Sijes (Arjantin) bulunur. Kuvaterner yaşlı bor oluşumları ise Andlardaki salar- larda, ABD ve Tibet’te ise playa göllerinde ve tuz tavalarında bulunurlar. Bor, yerkabuğunda en- der bir element olmasına karşın, belirli yerlerde sıradışı konsantrasyonlarda depolanabilir. Borat yataklarının oluşumu, aşağıdaki gibi sınıflanır: demir oksit, silikatları kapsayan intrüziflerle iliş- kili skarn grupları; denizel evaporit çökelleri içinde oluşmuş magnezyum oksit grubu; ve playa- göl tortulları ve patlamalı volkanik aktivite ile ilişkili, sodyum ve kalsiyum bor hidratlar grubu. Volkanosedimanter playa-göl çökellerinde, ekonomik açıdan önemli bor yataklarının oluşumu aşağıdaki koşullara bağlıdır: playa-göl ortamının oluşması; playa-gölde konsantrasyon, andezi- tik kaynaklı riyolitik volkanikler, havza içine doğrudan kül ya da graben fayları boyunca hidro- termal çözelti taşınımı; volkanizma çevresinde sıcak su kaynakları; kurak veya yarı-kurak iklim koşulları; ve göl suyunun pH aralığı, 8.5 - 11 arasında olmasıdır. Bor mineralleri, borik oksit (B2O3) içeren bileşikler olarak tanımlanır. Minerallerin büyük bir kısmı bor oksit içerir. Bunun- la birlikte, boraks, üleksit ve kolemanit dünya çapında ticari önem taşıyan üç bor mineralidir. Bu mineraller belirli ülkelerde gözlenir. Türkiye, dünyanın en büyük boraks, üleksit ve kolemanit rezervlerine sahiptir. Bütün ülkeler Türkiye’nin kolemanit ve üleksit rezervlerine bağımlıdır.
Keywords
