جلفا، بازمانده‌ای از مفهوم محله

Abstract

جلفا یکی از قدیمی‌ترین محلات شهر اصفهان است که به‌منظور اسکانِ مسیحیانِ ارمنستان، در جنوب زاینده‌رود در زمان صفویه احداث شد. پس از گذشت ایام از زمان ساخت آن تاکنون، هرچند این محله مانند دیگر نقاط شهر دستخوش تغییرات بسیاری شده است، اما جزء معدود محلاتی است که هنوز پیشوند «محله» را با خود حمل می‌کند و شهروندان، به‌عنوان مخاطبین منظر شهر، «محله‌بودن» آن را به رسمیت می‌شناسند. اما سؤال این است که چه عامل(هایی) باعث‌شده این منطقه در مقابل فشارهای ساختارشکن ناشی از قرائتی از شهرسازی مدرن وارداتی، تاب آورد در صورتی که محلۀ مشابه جویباره از این نظر فاقد موفقیت است؟ بی‌شک عوامل مختلفی باعث تشخص منطقه‌ای از شهر و تبدیل آن به محله می‌شود اما در پژوهش پیش‌رو با نوعی خاص از محلۀ اقلیت‌نشین مواجه هستیم که برخلاف نظریات بسیاری از جامعه‌شناسان و انسان‌شناسان معتبر، از رونق فراوانی بهره‌مند است. با بررسی منابع کتابخانه‌ای و اسناد، بازدید میدانی و با بهره‌گیری از رویکرد کل‌نگر منظر و به مدد جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی‌تاریخی، مشخص شد که تهدیدِ اقلیت‌بودن در این محله، به فرصت تبدیل‌شده و باعث ایجاد هم‌بستگی و حس تعلق خاطر نسبت به محله گردیده‌ است (این امر مورد تأیید صاحب‌نظران نیز هست). اما با مقایسۀ ناحیۀ دیگر اقلیت‌نشین در اصفهان همان دوران، یعنی محلۀ‌ «جویباره» (یهودیه سابق)، نکتۀ حائز اهمیت این است که تنها هم‌بستگی ناشی از اقلیت‌بودن کافی نبوده و هنگامی که قدرت، ثروت و آزادیِ عمل از جانب حکومت به همراه عوامل فرهنگی (از بیرون)، به کمک این هم‌بستگی (از درون) بیاید، محله‌ای سرشار از پویایی و پیشرفت را به ارمغان خواهد آورد. پژوهش پیش رو به‌دنبال بررسی و تحلیل برخی از مهم‌ترین عوامل موفقیت جلفا در محله‌بودن به نسبت جویباره است. عواملی که شاید بخشی از مؤلفه‌هایی باشند که به رونق و احیا مفهوم محله کمک می‌کنند.

Keywords

• محله
• منظر
• محلۀجلفا
• محلۀ جویباره
• اصفهان
• اقلیت
• هم‌بستگی