Kwartalnik Historii Kultury Materialnej (Aug 2020)
Tradycje prawne w regulacjach testamentowych w miastach Królestwa Polskiego XIV–XVI wieku: prawo sasko-magdeburskie, prawo kanoniczne i rzymskie oraz prawodawstwo lokalne
Abstract
Celem artykułu jest ukazanie źródeł prawa testamentowego w miastach polskich lokowanych na prawie magdeburskim w połowie XVI w. na ziemiach polskich. Śledząc ewolucję regulacji testamentowych, podkreślone zostało szczególne znaczenie prawa magdeburskiego oraz prawodawstwa lokalnego. Wskazano, że pierwotnie, mimo braku regulacji testamentowych w prawie magdeburskim, adaptowane były przepisy poświęcone innym zagadnieniom i stosowane na zasadzie analogii. Jest to widoczne zarówno na poziomie ewolucji tekstu prawnego, do którego dodawano nowe fragmenty dotyczące dziedziczenia testamentowego, jak również w orzecznictwie Sądu Najwyższego Prawa Magdeburskiego w Krakowie. Wpływ prawa kanonicznego na rozwój dziedziczenia testamentowego był niewątpliwy – chodziło o rozpropagowanie wolności rozporządzania dobrami. Kwestia ta została szerzej podjęta przy przedstawianiu węzłowych regulacji proweniencji lokalnej, wskazując na liczne ograniczenia dysponowania majątkiem na rzecz instytucji kościelnych. W analizie tradycji prawa rzymskiego podkreślono, że same podobieństwa rozwiązań justyniańskich oraz lokalnych nie mogą przesądzać o zaistnieniu recepcji prawa rzymskiego, zwłaszcza gdy dane rozwiązanie miało charakter zdroworozsądkowy. Wyrażono zastrzeżenie, czy zasady sporządzania testamentów w okresie zarazy były wyrazem recypowania rozwiązań rzymskich. Stwierdzono, że za regulacjami lokalnymi stały potrzeby praktyczne, dla których rozwiązania zwyczajowe były zapewne wcześniejsze od regulacji spisanych w wilkierzach i przywilejach miejskich. Jako model regulacji testamentowej „polskiego prawa miejskiego”, by posłużyć się słowami Bartłomieja Groickiego, przyjęto projekt kodyfikacji dla Krakowa z 1544 r. Wprawdzie nie wszedł on w życie, niemniej zawierał szczegółowe regulacje, oparte na wcześniejszych regulacjach oraz krakowskiej praktyce prawnej.
Keywords
