ارزیابی توزیع مکانی آلودگی فلزات سنگین با استفاده از فاکتور آلودگی و شاخص زمین انباشتگی در خاک سطحی محل دفن زباله هزارپیچ گرگان

Abstract

سابقه و هدف: محل‌های دفن زباله یکی از منابع انتشار آلودگی فلزات سنگین در سراسر جهان هستند. گسترش فزاینده زندگی شهرنشینی و افزایش بی رویه جمعیت شهری، موجب افزایش تولید انواع فضولات و مواد زائد شده است. یکی از معظلات رشد سریع جمعیت و صنعتی شدن در کشورهای جهان سوم به خصوص ایران، دفن نامناسب زباله و ایجاد آلودگی ناشی از آن می باشد. از مسائلی که باید به آن توجه ویژه داشت، دفن این فضولات و مواد زائد جامد شهری، شیرآبه ها و گازهای تولید شده از تجزیه زباله‌های دارای ترکیبات آلی می باشد. مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیر لندفیل دفن زباله شهری گرگان با سابقه دفن بیش از 37 سال، در منطقه هزار پیچ بر توزیع مکانی فلزات سنگین شامل روی، کادمیوم، سرب و مس در خاک منطقه بود. بررسی میزان آلودگی حاصله با استفاده از شاخص‌های زیست محیطی توزیع مکانی فلزات سنگین، فاکتور آلودگی، زمین انباشتگی و بار آلودگی انجام شد. مواد و روش ها: با انجام مطالعات اولیه و در نظر گرفتن نقشه‌های پایه‌ای موجود، تعداد 110 نمونه از عمق صفر تا 30 سانتیمتری با فواصل منظم تهیه و در نهایت مقادیر فلزات سنگین با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه‌گیری شد.یافته ها: نتایج بدست آمده نشان داد که غلظت فلزات سنگین در نمونه‌های جمع‌آوری شده به ترتیب در روی، سرب، مس و کادمیوم بیشترین مقدار را داشتند. میانگین غلظت فلزات سنگین کادمیوم، سرب، مس و روی به ترتیب افزایش 25/2 و 01/1 و 99/0 و 63/0 درصدی نسبت به پس‌زمینه داشتتند که این امر نشان‌دهنده وجود منبع آلودگی نقطه‌ای در منطقه مطالعاتی است. توزیع مکانی پراکنش با توجه به نقشه های استخراج شده، نشان داد سطح بالای غلظت فلزات سنگین در بخش‌های مرکزی و شمال غربی منطقه مورد مطالعه قرار داشته که به‌دلیل مکان محل دفن زباله بوده است. اقلیم مرطوب و وجود توپوگرافی حاکم بر منطقه سبب انتشار شیرابه زباله توسط رواناب شده است، لیکن با افزایش فاصله از محل دفن زباله روند نزولی غلظت آلاینده‌ها نمایان می باشد. فاکتور آلودگی در منطقه مورد نظر بیان‌گر آلودگی متوسط برای فلزات سنگین سرب، مس و روی و آلودگی شدید خاک برای فلز کادمیوم بود. نتایج مربوط به شاخص زمین انباشتگی نیز نشان داد که مقدار میانگین این شاخص در کادمیوم، در کلاس آلودگی "کمی آلوده" قرار دارد و در مس، روی و سرب در کلاس آلودگی " غیرآلوده تا کمی آلوده" قرار دارد. همچنین با توجه به مقدار میانگین شاخص بار آلودگی، خاک سطحی از بار آلودگی متوسط برخوردار می باشد و نتایج بار آلودگی، آلودگی خاک به فلزات سنگین را تأیید می کند. بیشترین غلظت فلزات سنگین در مجاورت محل دفن زباله قابل مشاهده است و با افزایش فاصله بر اساس شیب و توپوگرافی موجود، روند کاهشی وجود داشت.نتیجه گیری: به نظر می‌رسد منبع آلودگی فلزات سنگین، محل دفن زباله بوده است و عامل اصلی نشر و پخش آن شیرابه‌های حاصل از آن بوده که باعث انتشار آلودگی به مناطق اطراف بر اساس سیمای منطقه و در راستای جهت شیب شده است.

Keywords

• توزیع فلزات سنگین
• شاخص آلودگی
• لندفیل
• شاخص زمین انباشتگی