Turkish Journal of Shiite Studies (Dec 2020)
Modern İran’da Şiî Sekülerleşme Süreci
Abstract
“Batı” ve “İslâm” olarak ayrılan farklı dünyalarda sekülerleşme olarak tanımlanan genel anlamıyla dinin ideolojileşmesi süreci, Gencer’in tespit ettiği gibi hem ortak hem de dinlerin karakteri ve modernleşme sürecinin seyrine göre değişen farklı bir örüntü izlemektedir. Bu bakımdan, ancak farklı dinlerin hatta din-içi farklı mezheplerin karakteri ve modernleşme sürecinin seyirlerini karşılaştırarak dinlerin ideolojileşme tarzları tam anlaşılabilir. Bu açıdan İslâm Modernizmi gibi İran-Şiî sekülerleşmesi de Batı modernitesi ve Batılı akültürasyon dikkate alınmadan anlaşılamaz. Modernizm Mesih’in ahir zamanda “orada ve gelecekte” kuracağı yeni dünyayı öne çekme, Marx’ın deyimiyle tarihi hızlandırarak, hemen “burada ve şimdi” kurma projesidir. Dolayısıyla buradan modernizm-sekülerizm ilişkisi açığa çıkar ki modern dünyaya giden yolun sekülerden geçtiği görülür. Sekülerizm, nihai hedef olan yeni dünya düzenine giden yolu, ahir zamandaki yeryüzü cennetini daha fazla beklemeden “burada ve şimdi” kurma projesini ifade eder. Sekülerizm böylece tarihin askıya alındığı eskatolojik zihniyeti aşma yolu olarak bulunmuştur. Bu anlamda Batılı fikir ve politik dalgalarının etkisinde gelişen İran-Şiî sekülerleşmesi, güçlü bir medeniyet birikimine sahip İran’ın tarihsel ve kimliksel özelliklerini de yoğun olarak taşımaktadır. İran-Şiî sekülerleşmesinin tüm yönlerinde bunu görmek mümkündür. Burada Cemaleddin Afgânî (1838-1897), Muhammed Hüseyin Nâinî (1860-1936) ve Ruhullah Humeynî (1902-1989) üzerinden yapacağımız analizde öncelikle; i) Batıda olduğu gibi İran’da da “Mesih/Mehdi” inancının örtük bir şekilde sekülerleşmesi, ii) İslâm’ın ideolojileştirilmesi, iii) Sünnî dünyada olduğu gibi Şiî dünyada da “şeriat-kanun” dilemmasının yol açtığı fıkhî sekülerleşme tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu bağlamda çalışmamızda yukarıda genel ve soyut olarak aktardığımız çerçevede İran-Şiî sekülerleşme süreci analiz edilecektir.
Keywords
