Cumhuriyet Dönemi İlkokul Hayat Bilgisi Ders Kitaplarında İnsan Hak ve Sorumluluklarının Gelişimi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar, ilkokul Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki insan hak sorumluluklarının yer alışını incelemektir. Bunun için ilkokul 3. sınıf Hayat Bilgisi ders kitapları odaklanılmıştır. Amaçlı örnekleme tekniği ile her on yıldan bir ya da iki kitap seçilmiştir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler içerik analizi ve betimsel analize tabi tutulmuştur. Araştırmadan elde edilen verilere göre, 1930-1950 yılları arası ders kitaplarında millileşme vurgusu ön planlandadır. 1960’lı yıllarda insan hak ve sorumluluklarının oldukça sınırlı sunulduğu görülmüştür. 1970’li yıllardan sonra insan hak ve sorumlulukları bağlamında bir ilerleme olmuştur. Ancak daha çok itaatkâr vatandaş modeli benimsenmiştir. Bu durum ders kitaplarında 1980’lere kadar sürmüştür. 1982 Anayasasının etkisiyle ders kitaplarında insan hakları, önceki yıllara göre önemli bir gelişme göstermiştir. Ancak asıl iyileşme 2000’li yıllarda meydana gelmiştir. Bu gelişme, özellikle hak ve sorumlulukların çeşitliliği bakımından yaşanmıştır. Bunlardan öne çıkan iki kavram “özel hayatın gizliliği” ve “adil yargılanma”dır. Sonuç olarak Türkiye’de, eğitim aracılığıyla dönemin düşünce yapısına uygun vatandaş yetiştirmek amaç edinilmiştir. Vatandaşlık eğitimini de konu edinen Hayat Bilgisi ders kitaplarının, dönemlerin zihniyeti ve güncel sorunlarından etkilendiği söylenebilir.

Keywords

• hayat bilgisi
• cumhuriyet dönemi
• ders kitapları
• hak ve sorumluluklar
• i̇nsan hakları