Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Oct 2023)
Vilâyet-i Şarkiye’de Ermeni Meselesi ve Hamidiye Alayları Hususuna Dair Yaver-i Ekrem Derviş Paşa’ya Gönderilen Bir Rapor ve Raporun Mütalaası
Abstract
II. Abdülhamid dönemi Vilâyet-i Şarkiye’deki en önemli hususların başında, “Ermeni Meselesi” ve “Hamidiye Alayları” ndaki düzensizliğin sebep olduğu asayiş problemleri gelmektedir. Bu durum Van merkez ve çevre kazalardaki idari yapıyı güçleştirdiği gibi meydana gelen olayların çözümü dâhilinde Van Mektubî Kaleminden Bâb-ı Âli’ye sürekli bir rapor sunma ihtiyacını da ortaya çıkarmıştır. 1892-1895 tarihleri arasında Van Valiliği yapan Bahri Paşa, Ermeni fikriyatının doğuşu, Ermeni komitelerinin eylemleri ile Hamidiye Alaylarındaki subay, zabit ve askerler arasındaki nizamın bozulma gerekçelerinin araştırılması gibi konuları yakından takip ederek önemli tespitlerde bulunmuştur. Vilâyet-i Şarkiye’de yaptığı araştırmalar bağlamında Van Vilâyetindeki idari, askeri ve stratejik durumlara dair görüşlerini bir layiha niteliğinde kaleme alarak 1895 senesinde dönemin Ekrem-i Yaveri Derviş Paşa’ya takdim etmiştir. Yaver-i Ekrem Derviş Paşa’nın bir nevi rapor olarak tasvir ettiği yazı üzerindeki görüşleri mukabilinde Ermeni örgütlerinin faaliyetleri ile Hamidiye Alaylarındaki usulsüzlüklerin önlenmesi konuları üzerinde durulmuştur. Bölgedeki asayişin kontrol edilebilmesi için Vilâyet-i Şarkiye’de Van merkezli bir İnzibat Komisyonu oluşturulmasına dair bir talimatname hazırlanması da gerekli olan hususlardan biridir. Bu çalışmanın amacı, söz konusu rapor doğrultusunda 1892-97 senelerinde Vilâyet-i Şarkiye’de vuku bulan “Ermeni Meselesi” nin esas fikriyatını ortaya koymak ve “Hamidiye Alayları” ndaki düzensizliğin neden olduğu asayiş sorunlarında Van merkezli oluşturulacak İnzibat Komisyonun görev ve yetkileri ile hükümetin aldığı kararların nasıl tatbik edileceğinin araştırılmasıdır.
Keywords
