اولیانامه‌نویسی متصوفه (چشم‌اندازی تاریخی به تحولات یک ژانر)

Abstract

یکی از انواع نگارش‌ها در ادب صوفیه، مجموعه‌هایی است گرد‌آمده در ضبط و نقل اقوال و احوال مشایخ و پیران تصوّف؛ آثاری که در تعبیری عام، تذکره‌های صوفیانه خوانده می‌شود. این دسته از آثار عموماً برآمده از سنّتی رایج در اغلب قریب‌به‌اتفاق ادیان و مذاهب است که حیات اولیا و قدّیسین را خاصه پس از مرگ آنان، نه صرفاً مقید به چهارچوب عینیت و واقعیت تاریخی حیات ایشان، بلکه بیشتر آمیخته و پوشیده با لایه‌های متعددی از افسانه و کرامت و در ساحتی قدسی و منزّه به تصویر می‌‌کشد؛ سنّتی که از تمامی انواع و گونه‌های آن در وسیع‌ترین معنایش می‌توان به مقدّس‌نگاری/ سپنتانگاری (Hagiography) تعبیر کرد. از این میراث صوفیه در مقام یک نوع / ژانر، با تعابیری چون احوال یا حالات / تذکره / سیره یا سیرت یا سیرت‌نامه یا سِیر/ مقامات و مناقب‌ یا مناقب‌نامه/ ولی‌نامه/ اولیانامه در منابع کهن و جدید یاد شده است. پژوهش حاضر از دیدگاه نقد ژانر و بررسی چشم‌انداز تاریخی تحولات این گونه از نوشتارهای صوفیان است که نشان می‌دهد ژانر مذکور چگونه از میراث زهدنویسان اولیه سر بر می‌آورد و در نقطۀ اوج تکامل خود به اولیانامه‌های اختصاصی مشایخ منجر می‌شود.

Keywords

• "
• ادبیات صوفیه"
• تذکره‌های صوفیانه"
• ولی‌نامه"
• اولیانامه"
• نقد ژانر"