Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Oct 2023)
Bizans Dini Resim Sanatında Kuzu Sembolünden Melismos Sahnesine
Abstract
Bizans dini resim sanatında kuzu, ilk yüzyıllardan itibaren, Yuhanna 1:29’da Vaftizci Yahya’nın İsa’yı “Tanrı’nın Kuzusu” olarak tanımlamasının ve İsa’nın Fısıh bayramında kuzuların kurban edildiği saatte çarmıhtaki ölümü nedeniyle, İsa’yı ifade eden bir sembol olarak kullanılmıştır. Tanrı’nın imgelerle gösterimi yerine sembollerin kullanımı, Yahudilikte ve birçok dinde yer alan Tanrı’nın görünmezliği ilkesiyle ilişkilidir. Görünmez Tanrı’nın resmedilememesi nedeniyle onu ifade etmek için ya kelimeler ya da semboller kullanılmıştır. İlk yüzyıllarda Roma’daki katakomplarda bu tür semboller görülmektedir. Ancak Trullo Konsili’nde (691-692) alınan birçok önemli karar yanında kuzu gibi imgeler, antik semboller olduğu gerekçesiyle yasaklanmış ve İsa’nın insan formunda tasvir edilmesi istenmiştir. Kuzu sembolünün yasaklanması, Tanrı’nın oğlu İsa’nın insan olarak doğması ve ölmesi nedeniyle İsa’nın bedeni üzerinden Tanrı’nın imgelerinin yapılabilmesiyle ilişkilidir. 11. ve 12. yüzyıllarda yaşanan dini tartışmaların sonucunda ortaya çıkan yeni bir sahne olan Melismos’ta, Ökaristi litürjisine bir gönderme yapılarak İsa altarda yatar şekilde gösterilmektedir. Melismos’un kelime anlamının kurban olması sahnenin önemini artırmaktadır. Melismos’un bilinen ilk örneği, Kuzey Makedonya’da Kurbinovo köyü yakınlarındaki Aziz Georgios Kilisesi’nin 1192 tarihli resim programındadır. Bu çalışmanın konusunu, kuzu sembolü özelinde Hıristiyanlığın ilk yıllarından itibaren yaşanan tartışmalar ışığında sembol kullanımının yasaklanmasının nedenleri, Ökaristi konusunda yapılan teolojik tartışmalar ve Melismos sahnesinin özellikleri, anlamı ve önemi oluşturmaktadır.
Keywords
