Relacja wieś–miasto w górnośląskich miasteczkach poprzemysłowych — na przykładzie Radzionkowa

Abstract

W niniejszym artykule pragnę skoncentrować się na ukształtowaniu poprzemysłowych miasteczek na Górnym Śląsku, które łączą w sobie nakładające się na siebie struktury wsi i miasta. Struktury te uwidaczniają się w znakach obecnych w krajobrazie kulturowym, ukształtowaniu przestrzennym miasteczka i praktykach mieszkańców, unieważniając tym samym opozycję wieś–miasto. Nasuwają się więc pytania: w jaki sposób dawna wieś przekształciła się w poprzemysłowe miasteczko? W jaki sposób struktury te ujawniają się w krajobrazie kulturowym — jakie zawiera znaki? Gdzie ujawnia się wiejski rodowód miasteczka? W jaki sposób relacja wieś–miasto wpłynęła na mieszkańców miasteczka? Aby odpowiedzieć na te pytania, posłużę się koncepcją habitusu Pierre’a Bourdieu. Artykuł ten jest oparty na wstępnych wynikach antropologicznych, jakościowych badań terenowych przeprowadzonych w latach 2019–2021 w Radzionkowie. Radzionków stanowi wyjątkową przestrzeń, która umożliwia prześledzenie długiego procesu zmian, które zaszły w przemyśle oraz wywarły wpływ na habitus mieszkańców. Miasteczko przez wieki rozwijało się przestrzennie i urbanistycznie jako wieś. Dopiero rozwój górnictwa i hutnictwa w XIX i XX wieku stopniowo przyczyniał się do zmiany charakteru wsi, uprzemysłowienia jej i zmiany habitusu radzińczan. Wzory kultury wiejskiej nadal są jednak obecne w codziennych praktykach zadomowionych mieszkańców, podtrzymywane przez cielesną hexis. Wezmę także pod uwagę stosunek zadomowionych mieszkańców do nowej zabudowy miejskiej (np. nowy rynek, bloki mieszkalne), który odzwierciedla ich nastawienie do przestrzeni aspirującej do miejskości.

Keywords

• wieś
• miasteczko
• górny śląsk
• habitus
• krajobraz kulturowy