Siyasî Bir Mühendislik Projesi Olarak Karşı Mihne Uygulamaları

Abstract

İslam tarihinde mihne denildiğinde halku’l-Kur’ân tartışmaları bağlamında Abbâsî halifesi Me’mûn döneminde yapılan uygulamalar akla gelmektedir. Ancak sonraki dönemlerde bizzat Hanbelîler tarafından diğer mezhep mensuplarına benzer uygulamalar yapılmıştır. İslam tarihinde “karşı mihne” olarak ifade edilebilecek bu uygulamaların birçok örneği bulunmaktadır. Bu makalede üç karşı mihne uygulamasına yer verilmiştir. Bunlardan ilki, Hanbelîlerin hicrî beşinci asırda Abbâsîlerin başkenti Bağdat’ta İbn Akîl’e uyguladıkları karşı mihnedir. İkincisi, aynı dönemde ve aynı şehirde yaşayan Eş‘arî Ebû Nasr el-Kuşeyrî’ye uygulanan karşı mihnedir. Üçüncüsü de Eyyûbî ve Memlüklülerin önemli ilim merkezlerinden biri olan Şam’da yaşamış Eş‘arî İzz b. Abdüsselâm’a Hanbelî mezhebine mensup olanların uygulamış olduğu baskılardır. Makalede Hanbelîlerin halku’l-Kur’ân konusunu sürekli canlı tutarak karşı mihne sürecinde nasıl kullandıkları ve uygulamalar esnasında devlet-ulemâ ilişkilerinin Hanbelî-Eş‘arî ilişkileri arasındaki ilişkiyi nasıl etkilediği üzerinde durulmuştur.

Keywords

• i̇slam mezhepleri tarihi
• halku’l-kur’ân
• mihne
• i̇bn akîl
• i̇zz b. abdüsselam
• history of islamic sects
• khalq al-qurʾān (the createdness of qurʾān)
• miḥna
• ibn ʿaqīl
• al-‘izz ibn ‘abd al-salam.