بررسی زراعی- اقتصادی تغییرات کمی و کیفی آب آبیاری در دشت ارومیه

Abstract

سطح آبخوان­‌ها، در نتیجة کاهش سطح آب دریاچة ارومیه، کاهش یافته و از سوی دیگر، نفوذ آب شور و نفوذ املاح مازاد به‏ ویژه نیترات ناشی از مصرف کودهای شیمیایی موجب کاهش کیفیت آب­های زیرزمینی در دشت ارومیه شده است. در مطالعة حاضر، با هدف بررسی زراعی- اقتصادی تغییرات کمی و کیفی آب آبیاری، به شبیه ‏سازی عملکرد محصولات گندم آبی، ذرت علوفه‌ای، آفتابگردان و گوجه­ فرنگی با استفاده از مدل آکواکراپ (AquaCrop) در سال زراعی 1401-1400 پرداخته و سپس، گزینه‌­های کم ­آبیاری، کاهش کوددهی و افزایش شوری آب زیرزمینی در تمامی مراحل رشد محصولات اعمال شد؛ همچنین، از چهار گروه داد­ه­‌های اقلیمی، گیاهی، خاک‌‏شناسی و مدیریتی برای انجام شبیه­‌سازی استفاده شد. نتایج نشان داد که کاهش کوددهی بیشترین درصد تغییرات و افزایش شوری آب‏های آبیاری و زیرزمینی کمترین درصد تأثیر را روی عملکرد محصولات دارند. از آنجا که کاهش عملکرد محصولات با اثرات اقتصادی نیز همراه است، این اثرات با محاسبة شاخص‌­های بهره­‌وری فیزیکی و اقتصادی آب و کود نیتروژن بررسی شدند که از آن میان، شاخص بهره­‌وری اقتصادی آب و کود انتخاب شد و بر اساس آن، مقادیر حداکثر شاخص بهره­‌وری اقتصادی آب (بر حسب ریال بر مترمکعب) و شاخص بهره‌وری اقتصادی کود (بر حسب ریال بر کیلوگرم)، به­ ترتیب، برای گوجه ­فرنگی 209580 و 3005000 ریال و آفتابگردان 177630 و 2115720 ریال در منطقه پنج و ذرت علوفه ­ای 94900 و 1323500 ریال و گندم آبی 56620 و 454570 ریال در مناطق سه و شش بود. با توجه به تأثیر زیاد گزینة کاهش کوددهی و شاخص بهره­‌وری اقتصادی کود، باید امکان جایگزینی کودهای ارگانیک با کودهای نیتراته از نظر فنی و اقتصادی بررسی و قیمت بالا برای مصارف بیش از مقدار توصیه ‏شدة کودهای نیتراته تعیین شود. این سیاست‌ها برای کاهش شوری نیز موثرند، زیرا منبع اصلی شوری آب زیرزمینی کوددهی بی­‌رویه است. همچنین، پیشنهاد می‌­شود که فناوری­‌های مناسب آبیاری به کشاورزان شناسانده و الگوی کشت صحیح در منطقه ارائه شود. در نهایت، باید اقدامات سخت‌­گیرانة مدیریتی صورت گیرد تا هم‏زمان، از اثرات مخرب کوددهی زیاد و برداشت بی‌­رویه آب‏های سطحی و زیرزمینی جلوگیری شود.

Keywords

• آلودگی نیترات
• بهره وری
• شوری
• کم آبیاری
• مدل آکواکراپ (aquacrop)