Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Aug 2020)
Müslim b. Kureyş Dönemi Selçuklu-Ukaylî İlişkileri
Abstract
Ukaylîler 990 ile 1096 yılları arasında Musul ve çevresini idare eden Arap asıllı bir kabiledir. Ukaylîler tarihinin önemli şahsiyetlerinden biri de Müslim b. Kureyş’tir. Müslim b. Kureyş’in 1061-1085 yılları arasında Musul merkezli Ukaylîleri yönettiği görülmektedir. Bu dönemde Müslim b. Kureyş, yapmış olduğu faaliyetlerle dikkat çekmektedir. Nitekim onun dönemi Ukaylîlerin en parlak dönemi olup, ölümünden kısa süre sonra bölgedeki hâkimiyetlerini kaybetmişlerdir. Müslim, idaresinin ilk yıllarında Büyük Selçuklu Devleti Hükümdarı Tuğrul Bey’e tabi idi. Tuğrul Bey’in vefatı ve Selçuklularda başlayan iktidar mücadelesiyle Müslim, Musul çevresinde hâkimiyet sahasını genişletmeye başladı. Bu sırada Selçuklu sultanı olan Alp Arslan’a biat ettiği gibi, kız kardeşiyle de evlenerek onun teveccühünü kazandı. Böylece yeni bölgeler sultan tarafından ona iktâ olarak verildi. Netice itibariyle bölgedeki etkinliği hukuki anlamda da güçlendi. Fakat Malazgirt mücadelesi ve yaşananlar Alp Arslan’ın Müslim’e olan teveccühünü olumsuz yönde etkiledi ve önceki dönemlerde iktâ olarak verilen bölgeler geri alınarak cezalandırıldı. Alp Arslan’ın beklenmedik vefatı ve Melik Şah’ın tahta geçmesiyle Müslim b. Kureyş’in bölge üzerindeki etkinliği artmaya başladı. Bunda Kavurd’a karşı Melik Şah’a verdiği destek ile Nizâmülmülk’ün yönetimdeki etkinliğinin rol oynadığı dönem hadiselerinden anlaşılmaktadır. Böylece şartların lehine dönmesiyle daha rahat faaliyet gösteren Müslim, batıya doğru yayılarak hâkimiyet sahasını genişletmeye başladı. Bölgedeki stratejik özelliklere sahip olan Halep’i muhasara ederek ele geçirdi 1080 . Bunun üzerine Halep üzerinde emelleri olan Tutuş, şehri baskı altına aldı. Fakat kardeşi Sultan Melik Şah’ın buyruğu doğrultusunda muhasarasını kaldırdı. Böylece Halep Şehri ve çevresinin Müslim’in idaresinde olduğu Selçuklu sultanı tarafından da tasdik edildi. Bu sıralarda Anadolu’da devletleşen Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Adana ve çevresini ele geçirerek bölge ile sınırdaş oldu. Akabinde gelen davet üzerine Antakya’yı muhasara eden Süleyman Şah, 1085 yılında şehri bir Türk-İslam beldesi haline getirdi. Onun bu faaliyetleri Antakya ve çevresinde emelleri olan Müslim b. Kureyş’i tedirgin etti. Her ne kadar iki devlet adamı da Sultan Melik Şah’a bağlı iseler de Müslim’in bağımsız bir Arap Devleti kurma gayesi ikilinin karşı karşıya gelmesine neden oldu. Böylece başlayan mücadelede Müslim, hayatını kaybetti 1085 .
