Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Jun 2022)
Tefsirde Nakledilen Bazı Rukye Tarifleri Üzerine (Ettafeyyiş Örneği)
Abstract
İrade sahibi olmak her zaman beraberinde bir arayış ve devinimi gerektirmiştir. Bu durum hiçbir zaman söz konusu arayış sonucunda bulunan çözümlerin tamamının doğru olmasını gerektirmez. Dini litaratürde nakledilen rukye tarifleri bu durum için örnek verilebilir. Geçmişten bugüne insanın kendisini, sevdiklerini, sahip olduklarını korumak, hastalık gibi çeşitli afetlerden kurtulmak için başvurduğu yöntemlerden biri rukye olarak tesmiye edilen yöntemlerdir. Modern Çağ birçok alanda olduğu gibi sağlık konusunda da baş döndürücü gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Tababetin zirve yaptığı modern zamanlarda dahi insan alternatif yollara başvurmayı, atalarından nakledile gelen asırlar öncesinden kalma tecrübî metotları ve birikimi tamamen terk etmemiştir. Zira insanın sahip olduğu irade meziyeti zorluklar karşısında sürekli farklı alternatiflerle çözüm bulmayı tetiklemiş, çözüm bulamadığında daha önce bayağı gördüğü seçenekleri bile değerlendirmiştir. Bu meyanda kimi zaman ilaçlar yapmış, kimi zaman efsunlu formüller hazırlamış, kimi zaman da din muhtevalı dua ve sözlere başvurmuştur. Belirli dönemlerde çözümlerin etkinlikleri değişse de insanın çözüm bulma saikiyle hiçbirini bırakmadığı malum bir husustur. Farklı isimlerle tesmiye edilen, bir tarafı nesilden nesile aktarılan insanî tecrübeye diğer tarafı dinî unsurlara dayanan, şifahî veya yazılı metinlerle nakledilen rukye tarifleri ise uygulama ve muhtevaları itibariyle kompleks bir yapı arz etmektedir. Zira rukye türü uygulamalarda insanî tecrübe, dini uygulama, örf ve âdet gibi unsurlar iç içe olmuştur. Bu uygulamalar kimi zaman usta-çırak ilişkisine benzer bir şekilde tecrübe aktarımıyla nesilden nesile şifahî olarak kimi zaman da yazılı olarak nakledilmiştir. Yazılı aktarımdaki önemli araçlardan biri dini metinler olmuştur. Özellikle hadis kaynaklarında sadece rukye ve benzeri tarifleri toplayan bölümler yer almaktadır. Ancak bu durum halk arasında maruf olan bütün rukye türlerinin doğru ve dinen uygulanabilir olduğunu göstermez. Zira söz konusu tariflerde dinî bir boyutun olması yahut dinî edebiyatta nakledilmesi bu tariflerin tamamının dine uygun olduğunu ifade etmez. Aynı şekilde dinin onaylamadığı tariflerin varlığı, mezkûr alanın tamamının reddedilmesine de gerekçe olamaz. Ayrıca rukye konusundaki tariflerin yaygınlığı farklı bölgelerdeki sosyal, kültürel ve geleneksel yapıyla ve milletlerin etkileşimde oldukları yakın bölgelerdeki etkenlerle yakından ilgili olmuştur. Milletler aynı uygulamaları kimi zaman olduğu gibi kimi zaman kültürlerine uygun değişikliklerle alabilmişlerdir. Bu araştırmada yakın dönemde yaşamış, İbâzî mezhebinde önemli bir şahsiyet olan Muhammed b. Yusuf Ettafeyyiş’in (öl. 1332-1914) tefsirle ilgili eserlerinde naklettiği havâssü’l-Kur’an türündeki bazı rukye tarifleri ele alınıp değerlendirilmiş ve bu alandaki malzemenin incelenmesine katkı sağlanması amaçlanmıştır. Özellikle rukye konusu “tıbb-ı nebevî” olarak ifade edilen ve Hz. Peygamber’in bu konudaki tavsiye ve uygulamalarını içeren bir literatür ekseninde müstakil eserlerde ele alınmıştır. Bu araştırmanın rukye çerçevesi ise Ettafeyyiş’in tefsirleriyle sınırlı tutulmuştur. Ayrıca terminolojik olarak rukye, çeşitli kötülüklerden korunmak, hastalık veya benzer sıkıntılardan kurtulmak için yapılan farklı formdaki dua ve nefes vermelerin bir çeşidini ifade etse de bu çalışmada mezkûr kavram ilgili alanın tamamına teşmil edilerek kullanılmıştır. Çünkü farklı tesmiyelerin kullanımında zaman, mekân, örf, muhteva, lehçe gibi yerel unsurların etkinliği söz konusu olabilmektedir.
Keywords
