بررسی تغییرات کاربری زمین و شاخص‌های حدی هوا-آب‌شناسی در آبخیز رود میناب

Abstract

مقدمه و هدفدر سه دهه‌ی اخیر کاربری­ زمین در آبخیز رود میناب تغییرات محسوسی داشته است و این تغییرات به‌همراه تغییر اقلیم در آبخیز می ­تواند روی روند شاخص‌های هوا-آب­شناسی تأثیرگذار باشد. از این رو، به‌دلیل تغییرات اقلیم و کاربری زمین‌های آبخیز رود میناب در دهه ­های گذشته تاکنون، بررسی روندها و تغییرات در شاخص­ های حدی بارش، دما و آب‌دهی جریان اهمیت ویژه­ ای دارد. بنابراین، این پژوهش با هدف بررسی روند تغییرات کاربری زمین و متغیرهای هوا-آب­ شناسی در آبخیز مزبور انجام شد.مواد و روش‌هادر این پژوهش، اطلاعات ایستگاه ­های آب‌‌سنجی، باران‌سنجی و تبخیرسنجی آبخیز میناب برای تعیین شاخص ­های حدی بر اساس استاندارد ETCCDI شامل بارش، دما و جریان رود بررسی شد. برای تحلیل روند از آزمون غیرسنجه‌ای (ناپارامتریک) من‌کندال استفاده شد. همچنین تغییرات کاربری زمین با استفاده از تصویرهای ماهواره‌ی لندست سری TM در سال‌های 1368، 1383 و 1399 به‌ترتیب از سنجنده ­های TM، ETM+ و OLI تعیین شد و صحت تصویرهای به‌دست آمده با آمار‌ه‌ی کاپا تأیید شد.نتایج و بحثنتایج این پژوهش نشان داد، روند تمام شاخص‌های حدی دمایی شامل شب‌های حاره‌ای، روزهای گرم، شب‌های گرم و دامنه‌ی دمای شبانه‌روزی افزایشی بود. در برخی ایستگاه‌ها، روند شاخص‌های حدی بارش، بارش سنگین (10، 20 و 30 میلی‌متر) روند افزایشی بود، اما روند بارش میانگین سالانه، افزایشی بود. روند تعداد روزهای تر (روزهای بارانی) و روزهای خشک (خشکسالی) به‌ترتیب کاهشی و افزایشی بود. بررسی تغییرات وضعیت بارش منطقه نشان داد، شدت بارش در زمان تداوم‌های 15 و 45 دقیقه‌ای افزایش یافت. با توجه به تغییرات رخ ­داده، تغییر وضعیت بارش در منطقه حتمی است. بررسی تغییرات کاربری زمین در سه دهه‌ی گذشته نشان داد، 11% از سطح زمین‌های مرتعی کاهش‌یافته است و زمین‌های کشاورزی و مسکونی به‌ترتیب 220 و 280% افزایش داشته‌اند.نتیجه‌گیری و پیشنهادهایافته ­های این پژوهش نشان داد به ­رغم افزایش میانگین سالانه‌ی باران (16میلی‌متر در سال)، و دیگر شاخص ­های بارش که فاقد روند معنی­ دار بودند، روند شدت بارش 15 و 45 دقیقه ­ای افزایشی و معنی­ دار بود. برخلاف روند بارش که نمی‌توان آن را با اطمینان زیاد اثبات کرد، روند افزایشی همه شاخص ­های دمایی (به‌طور میانگین °0/9C در سال)، تغییرات اقلیمی در آبخیز میناب را تأیید کرد. از طرف دیگر، روند شاخص­ های جریان کمینه و بیشینه و بیشینه‌ی لحظه ­ای نیز در آبخیز افزایشی بود و می‌تواند یکی از دلیل‌های آن تغییرات وضعیت بارش، احداث سد و تغییرات کاربری از زمین‌های مرتعی و جنگی به کشاورزی و مسکونی باشد. بر پایه‌ی نتایج این پژوهش پیشنهاد می‌شود، اثر تغییرات آینده‌ی اقلیم بر متغیرهای هوا-آب­ شناسی بررسی و یافته‌های آن در مدیریت منابع‌طبیعی به‌کار گرفته شود.

Keywords

• آزمون من-کندال
• بارش های حدی
• تغییر اقلیم
• شاخص های جریان رود