Tertîbu’l-ulûm ve Kevâkib-i Seb’a’daki Öğrenim Kademeleri Benzerliği Üzerine

Abstract

İslam tarihinde ilk olarak Selçukluların uygulamaya koyduğu düzenlimedreseler, Osmanlılar tarafından bazı değişiklikler ilave edilerek devamettirilmiştir. Düzenli medreselerin müfredatı değişse de müfredatınbelirlenmesinde etkili olan kademe anlayışı bu medreselerin ortak özelliğiolmuştur. Medreselerde okutulan ilim dallarını kademelendiren ve bunlara isimveren Ebu Hâmid el-Gazzâlî’yi örnek alan Saçaklızâde MehmedEfendi ise bu konuyu müstakil bir eserle ele alır. Saçaklızâde, Tertîbu’l-Ulûmadlı eserinde hem ilim dallarını kendi içerisinde kademelendirir hem defarklı ilim dallarını öğrenim önceliğine göre sıralar. Saçaklızâde’nin vefatından(1732) dokuz sene sonra Reîsü’l-Küttâb Mustafa Efendi tarafından yazdırıldığıanlaşılan Kevâkib-i Seb’a isimli metin ise birinci bölümünde ilimlerisınıflandırırken ikinci bölümde söz konusu ilimlerin kendi içindekikademelerine ve öğrenim sırasına değinir. Saçaklızâde’nin tertibine oldukça benzerbir tertip yapan bu eser 1741 yılında kaleme alınmıştır. Konuyla ilgili benzereserlerde görülmeyen bu tertip Saçaklızâde’nin kendisinden sonraki geleneğeetkisi açısından hayli ilgi çekicidir. Çalışmamızda bu iki eser arasındakibenzerlikleri, farkları ve etkilenme durumunu ortaya çıkarmaya çalıştık. Kevâkib-iSeb’a’nın ikinci bölümü ile Tertîbu’l-Ulûm arasındaki şeklibenzerliği bir tarafa bırakacak olursak içeriğinde karşılaştığımız bazıibareler Kevâkib yazarının Tertîbu’l-Ulûm’dan esinlendiğikanaatini güçlendirmiştir.