رویکردها و روش‌های پیش‌بینی روند بروندادهای علمی: مطالعه‌ی مرور دامنه ای

Abstract

هدف: پژوهش حاضر بر آن است تا یافته‌های پژوهش‌های انجام‌شده در ایران و جهان را در خصوص مهم‌ترین رویکردها و روش‌های پیشنهادی برای پیش‌بینی روند برون‌دادهای علمی در آینده ارائه کند.روش‌شناسی: پژوهش حاضر با استفاده از روش مرور دامنه‌ای انجام گرفته است. بدین منظور، پژوهش‌‌های مرتبط در پایگاه‌‌های اطلاعاتی بین‌‌المللی به زبان انگلیسی و پایگاه‌‌های داخلی به زبان فارسی بدون درنظرگرفتن محدودیت زمانی مورد جستجو قرار گرفتند. در این راستا، از ابزار ارزیابی مؤسسه‌‌ JBI برای بررسی کیفیت منابع انتخابی استفاده شد. درنهایت، 117 اثر مورد تحلیل قرار گرفت.یافته‌ها: مروری بر مطالعات نشان داد که متداول‌‌ترین رویکرد مورد استفاده جهت تعیین موضوعات نوظهور و پیش‌‌بینی روند پژوهش‌‌های آینده، رویکرد علم‌‌سنجی بوده است. اما طی سال‌‌های اخیر، با توجه به اینکه روش‌‌های تحلیل کمّی و علم‌‌سنجی جهت تعیین مسیر پژوهش‌‌های آینده محدودیت‌‌هایی به همراه داشته‌‌اند، و هم‌زمان با افزایش حجم برون‌دادهای علمی و مشکلات حاصل از تحلیل حجم زیاد داده‌ها، پیشرفت فناوری‌های رایانه‌ای و ابزارهای پردازش متن، به‌تدریج رویکردهای متن‌کاوی و یادگیری ماشینی به دلیل دارابودن توان بالا در تحلیل داده‌‌های بزرگ در کنار روش‌‌های سنتی علم‌‌سنجی، برای شناسایی حوزه‌‌های نوظهور و پیش‌‌بینی روند پژوهش‌‌های آینده مورد استفاده قرار گرفته‌‌اند. رشته‌‌های علوم پایه و مهندسی بیش از سایر حوزه‌‌ها به مطالعۀ‌‌ آینده‌‌ برون‌دادهای علمی توجه داشته‌‌اند و از مقالات منتشرشده در نشریات بیش از سایر منابع در جهت تحقق اهداف خود استفاده کرده‌‌اند.نتیجه‌گیری: مدل‌‌ها و رویکردهای مختلفی برای پیگیری تحولات برون‌دادهای علمی در آینده توسط پژوهشگران پیشنهاد شده است، اما به نظر می‌‌رسد برای انجام پیش‌‌بینی دقیق و قابل اطمینان و غلبه بر محدودیت‌‌هایی که هر کدام از این روش‌‌ها دارند، لازم است ترکیبی از رویکردهای کمّی و کیفی به‌طور هم‌زمان مورد استفاده قرار گیرند. به‌علاوه، بهره‌‌گیری از نظرات خبرگان می‌‌تواند به‌عنوان مکمل تحلیل‌‌های علم‌سنجی برای پیش‌بینی آینده مورد توجه قرار گیرد. داشتن رویکرد آینده‌پژوهی در سیاست‌گذاری‌های علمی و مدیریت پژوهش، می‌‌تواند نقش مؤثری در ترسیم چشم‌اندازهای توسعه‌‌ علمی داشته باشد و امکان سیاست‌‌گذاری و برنامه‌‌ریزی برای آینده را برای پژوهشگران و متولیان حوزه‌‌های مختلف فراهم کند.

Keywords

• پیش‌بینی روند پژوهش
• حوزه‌‌های نوظهور
• آیندۀ پژوهش‌ها
• مرور دامنه