Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Dec 2019)
Haber Naklinin Aklen Temellendirilmesi Bağlamında İcmâ’ Rivayetleri Üzerine Bir İnceleme
Abstract
Hadis rivayetlerini de içine alan haberlerin aynı düzeyde nakledilmediği bir gerçektir. Bazı haberler, kaynağından çıktığı an itibariyle yalan üzere birleşmesi mümkün olmayan kitleler tarafından nakledilirken bazıları da daha az kişi tarafından aktarılmıştır. Bununla birlikte belirli dönemlerde yaygın bir şekilde kullanılan ve mütevâtir derecesine ulaşan kimi haberler, sonraki dönemlerde daha az nakledilip âhâd seviyesine düşebilmekte veya bunun aksi durumu söz konusu olabilmektedir. Haberlerin nakli hususunda ittifak edilen görüş ise ameli konularda âhâd haberlerin geçerli olması, itikad ve usûl konularında ise sadece mütevâtir haberlerin itibara alınmasıdır. Bir usûl konusu olan icmâ‘ rivayetlerinin nakil durumu ve bilgi değeri alimler tarafından tartışılmıştır. İlk dönemden itibaren farklı mezheplere müntesip alimler tarafından tartışılan icmâ‘ rivayetleri, haberlerin nakli konusunda farklı yaklaşımların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Zira kesin bilgi ifade etmesi gereken bir konu olan icmâ‘ın günümüze ulaşan hadis eserlerindeki dayanağını âhâd rivayetler oluşturmaktadır. İcmâ‘ ile ilgili rivayetleri akli açıdan ele alıp tartışan alimlerden biri de akli istidlal metoduyla ön plana çıkan Mu‘tezile Mezhebi’ne mensup olan Kādî Abdülcebbâr’dır (ö. 415/1025). O, konuyla ilgili rivayetleri ve bunların ifade ettiği veya edeceği bilgi değeri hakkında açıklamalarda bulunmuştur. Bu çalışmamızda Kādî Abdülcebbâr’ın icmâ‘ rivayetlerinin nakline yönelik yaklaşımını ele almaya çalışacağız. Bu yaklaşım, bir dönem mütevâtir derecesinde nakledilen ancak daha sonraları bu niteliği kaybeden usûl ile ilgili bir konunun ifade edeceği bilgi değerine ışık tutacaktır.
Keywords
