راهبرد مدیریت مشارکتی منابع آب با رویکرد تحلیل نهادی و کنش‌جمعی (اراضی پایاب سد سهند)

Abstract

آثار شش دهه مداخلات گسترده دولت در حوزه مدیریت منابع آب، بر سازوکارهای نظام بهره‌برداری از منابع آب، بسیار نامناسب و در مواردی غیرقابل جبران ارزیابی می‌شود. ازاین‌رو در سال‌های اخیر انتقالِ مفهومی از تمرکز بر دولت به سوی مفهوم حکمرانی آب و استفاده از تمام ظرفیت‌های اجتماعی جهت پیشبرد امورعمومی مطرح شده‌است. مطالعه حاضر با استفاده از چارچوب تحلیل و توسعه نهادی (IAD) استروم به ارزیابی سیستم مدیریت منابع آب در پایاب سد سهند پرداخته‌است. اطلاعات مورد نیاز از طریق اسناد، مشاهده و مصاحبه با 25 نفر از افراد مرتبط گردآوری شده‌است. اطلاعات بدست آمده با روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شده و نتایج در قالب الگوی مذکور تفسیر گردیده‌است. یافته‌ها نشان می‌دهد به دلیل معیشتی بودن کشاورزی در منطقه و وابستگی شدید به منابع آب، پدیده سواری مجانی دارای جذابیت بالایی است؛ همچنین نظارت ناکارآمد، نبود مکانیسم مجازات متناسب و بازدارنده، سبب تحمیل خسارت‌ از ناحیه افرادی که همکاری نمی‌کنند به افرادی که همکاری می‌کنند شده و در نهایت منجر به افزایش انگیزه برای ارتکاب تخلف می‌شود. جذابیت سواری مجانی و افزایش انگیزه ارتکاب تخلف، عملکرد سیستم منابع آب این شبکه را در جهت دستیابی به کنش‌جمعی، تضعیف کرده‌است. بر همین اساس، توانمندسازی جامعه محلی و تعاونی‌های آب‌بران از حیث قدرت قانونی و مشروعیت بخشیدن به فعالیت آن‌ها، مشارکت جامعه محلی در تصمیم‌گیری‌ها به منظور افزایش قابلیت اجرایی سیاست‌ها و افزایش حس مسئولیت‌پذیری در آنها، اصلاح قوانین در حوزه‌های نظارت و مجازات بازدارنده متخلفین را‌ می‌توان به عنوان توصیه‌های سیاستی مطالعه حاضر مطرح کرد.

Keywords

• چارچوب تحلیل و توسعه نهادی
• حکم‌رانی منابع آب
• شبکه آبیاری و زهکشی
• ظرفیت‌های اجتماعی