پایگاه اجتماعی رهبران قیام‌های ایرانیان در سده‌های نخست اسلامی

Abstract

در پی حاکمیت عرب‌های مسلمان بر ایران و برخی تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ناشی از این حادثه تاریخی، شورش‌های بسیاری با ماهیت‌های گوناگون در این سرزمین رخ داد که در قرن دوم ه‍.ق به اوج خود رسید. این قیام‌ها که تقریباً با خلافت عباسیان آغاز شد به مدت تقریبی یک سده، پایه‌های قدرت عباسیان را به لرزه انداخت. لذا، این پژوهش به دنبال پاسخ برای این پرسش است که رهبران این شورش‌ها از چه پایگاه اجتماعی در جامعه ایران سده‌های نخست برخوردار بودند که توفیق گسترده در جذب پیروان و همراهی آحاد گوناگون جامعه را با خود یافتند؟ هر چند که تاکنون بسیاری از این شورش‌ها از منظر و زوایای مختلف سیاسی، دینی، نظامی و اقتصادی توسط تاریخ‌پژوهان بررسی شده است؛ اما پایگاه اجتماعی این رهبران که نقش محوری در شورش‌ها داشتند کمتر مورد توجه آنان بوده است و یا بعضی بدون رویکرد انتقادی نسبت به مطالبی که مورخان اسلامی در باب نسب و خانواده‌ی این رهبران نوشته‌اند، آنان را برخاسته از میان توده‌های مردم معرفی کرده‌اند. در حالی که در این پژوهش تلاش شده است با استفاده از منابع کهن تاریخی و رویکردی انتقادی به منابع به شیوه توصیفی و تحلیلی به پیشینه رهبران این اعتراضات پرداخته شود. یافته‌های نگارندگان که بر پایه‌ی خوانش دقیق متون تاریخی انجام گرفته است نشان می‌دهد بر خلاف دیدگاهای رایج، بیش‌تر پیشوایان این قیام‌های مردمی علیه حاکمیت عرب‌ها بر ایران دارای پیشینه‌ی اشرافی و اغلب ریشه در خاندا‌ن‌های حکومتگر وکارگزاران پیشین ایرانی داشته‌اند.

Keywords

• ایران
• سده‌های نخست اسلامی
• شورش‌ها
• رهبران مبارز ایرانی
• خاندان‌های اشرافی