آسمان منظرین روز

Abstract

دورترها، کبوتربازی یا کفتربازی سنت رایجی در شهرهای ایران بود که تاریخ حوادث قرن چهارم نیز از آن یاد کرده و شرح منع کبوتر بازی و تخریب کبوترخانه‌ها توسط مقتدی عباسی (قرن پنجم) را در کتاب‌های تاریخی آورده است. دقت در سنت کبوتر بازی و قوانین پیچیدۀ آن، حاکی از عمر طولانی آن است. این که سنت کبوتر بازی که به آن عشقبازی نیز گفته شده و فرهنگ درونی کبوتر بازان از آداب و روابط پیچیده‌ای برخوردار بوده به چه بازمی‌گردد، روشن نیست؛ اما از میزان پیشرفت این سنت و قواعد همه‌گیر آن که در نقاط مختلف سرزمین ایران به طور مشابه رواج داشته می‌توان فهمید که آیینی وابسته به زندگی یا اعتقادات پیشینیان بوده که به صورت بازی و سنتی رایج درآمده و همه‌گیر شده است. کبوتربازی که به نگهداری کبوتر در خانه‌های شهر اختصاص داشت با آنچه در خصوص کبوتر خانه‌ها، که تأسیساتی در خدمت کشاورزی و بیرون شهر بود، تفاوت دارد. رواج کبوتربازی در شهرهای ایران و قواعد آن، به ایجاد یک عنصر منظر خاص ایرانی در آسمان شهرها منجر می‌شد که صحنه‌های پرواز گله‌ها و دسته‌های کبوتران و چرخ زدن آنها در آسمان بود. دسته‌هایی از کبوتر که از اواسط صبح تا نزدیک غروب در آسمان چرخ می‎‌زدند، منظر خاصی در آسمان شهر ایرانی ایجاد می‌کردند که در زمینۀ آسمان، خاطره‌انگیز و یگانه بود. شهرهایی در اقلیم‌های متفاوت ایران، از کوهستانی غرب تا کویری مرکز یا مرطوب شمال و جنوب «آسمان منظرین» و مشابه خود را به عنوان صحنۀ مشترک برای شهروندان، خاطره‌انگیز می‌ساختند. این خصوصیت مشترک منظر آسمان شهر ایرانی، نه برآمده از شرایط محیطی، بلکه محصول شرایط فرهنگی بود و علاوه بر زیبایی و تزئین آسمان روز، به ایجاد هویت و تکرار معنایی می‌انجامید که کبوتربازی بر اساس آن پدید آمده بود. آسمان منظرین روز، در کنار رنگ و نور خاص شهر که وابسته به موقعیت جغرافیایی و ارتفاع آن است، مشخصۀ مهمی است که در شهرهای مدرن با دلایل ساده از قبیل خطر پرواز کبوترها برای پرواز هواپیما، از دست رفت.

Keywords

• منظر آسمان
• شهر ایرانی
• کبوتربازی