History Studies (May 2023)
OSMANLI DEVLETİ’NDE İSTİKRAZ UYGULAMALARINA BİR ÖRNEK: 1687 TRABZON İMDÂDİYYESİ
Abstract
Osmanlı Devleti, kuruluşundan 16. yüzyıl sonlarına kadar uyguladığı siyasi ve ekonomik politikalarla önemli kazanımlar sağlamış, bulunduğu coğrafyada doğu-batı ve güney-kuzey eksenindeki ticaret yollarına hâkim olup Karadeniz ve Akdeniz havzasında istikrarı sağlayarak güçlü bir devlet konumuna yükselmiştir. Bu süreçte Anadolu, Rumeli, Suriye, Irak, Mısır, Karadeniz ve Afrika’nın kuzeyi ile İran Platolarına kadar olan geniş arazilere sahip olarak gelirlerini önemli ölçüde artırmıştır. Bununla birlikte 16. yüzyıl sonlarından itibaren yaşanan bazı gelişmeler devletin siyasi ve ekonomik istikrarını olumsuz şekilde etkilemiştir. 17. Yüzyıl boyunca da devam eden bu istikrarsızlık denk bütçe yapımını güçleştirmiş ve hazine sürekli olarak açık vermiştir. Devlet bu hazine açıklarını kapatmak ve uzun süren savaşların maliyetini karşılamak için çeşitli yollar aramıştır. Özellikle savaş dönemlerinde sefer ihtiyaçlarını karşılamak için imdâdiyye uygulamalarına başvurulmuştur. Bu dönemde farklı tarihlerdeki imdâdiyye uygulamalarından anlaşıldığı kadarıyla genellikle ekonomik durumu iyi olanlardan “istikraz” adı altında para toplanmıştır. Kaynaklara göre 1683 Viyana kuşatmasıyla başlayan ve birkaç cephede devam eden savaş masrafları için tüm ülkeyi kapsayan bir imdâdiyye uygulaması gündeme gelmiştir. 1687 tarihinde gerçekleşen bu imdâdiyyenin Trabzon’da da uygulandığı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda eldeki arşiv malzemesinden özellikle Trabzon Kadı Sicillerinden hareketle bu konu değerlendirmeye tabi tutulacaktır.
